Optički mikroskop

Uvod
Mikroskop (grčki: micron=malo + scopein=gledati) je instrument za gledanje predmeta koji su isuviše mali da bi ih mogli vidjeti golim okom. Nauka koja se bavi istraživanjem malih predmeta koristeći ovakve instrumente naziva se mikroskopija, a termin mikroskopski nosi značenje „veoma mali“, slabo vidljiv golim okom. Mikroskop je optička sprava pomoću koje možemo vidjeti sliku predmeta kojeg posmatramo pod mnogo većim vidnim uglom, nego što je onaj, pod kojim bi vidjeli isti taj predmet prostim okom u normalnoj vidnoj daljini.Mikroskop je sprava koja korigujući nemoć i nesavršenstvo našeg vida omogućava da uđemo u svijet po veličini minijaturnog, a po značaju ogromnog. Pronalazak mikroskopa je zasigurno jedan od najkrupnijih događaja u napretku tehnike naučnog istraživanja.Pronalazak i uzastopna usavršavanja mikroskopa dovela su do konstruisanja danas veoma preciznih instrumenata koji otkrivaju pojedinosti u građi ćelije. Međutim, razvoj ovog instrumenta nije bio nagao, već se neprestano usavršavao, dok nije došlo do stvaranja današnjeg instrumenta.U osnovi, razlikujemo dva tipa mikroskopa: a) svjetlosni (optički) mikroskop i b) elektronski mikroskop. Svjetlosni mikroskopi (optički), najčešće mogu biti: mikroskopi sa svijetlim vidnim poljem, sa tamnim vidnim poljem, flourescentni i fazno-kontrasni instrumenti. Elektronski mikroskopi mogu biti: transmisijski i pretražni elektronski mikroskopi. Bakterije, gljive, alge i protozoe mogu se promatrati svjetlosnim mikroskopom, koji za osvjetljenje uzoraka upotrebljava vidljivi dio spektra. Manji mikroorganizmi, kao što su virusi ili unutranja struktura mikrobnih ćelija zahtjevaju primjenu mnogo savršenijih elektronskih mikroskopa, kod kojih se kao izvor svjetlosti upotrebljavaju elektroni za otkrivanje fine strukture uzoraka (Slika 1).
Slika 1. Moć svjetlosnog i elektronskog mikroskopa
Istorijat mikroskopa
Neka optička svojstva krivih površina bila su poznata još Euklidu (300 godina prije naše ere), Ptolomoju (127-151. naše ere) i Alhazamu u početku XI stoljeća, ali do praktične primjene ovih svojstava nije došlo. Naočari su prvi put bile napravljene i upotrebljene u Italiji pred kraj XIII stoljeća. Leonardo da Vinči i drugi, u njegovo vrijeme i tokom XVI stoljeća naglašavali su značaj upotrebe sočiva pri posmatranju sitnijih predmeta. U međuvremenu je holandski optičar Zacharias Jansen iz Midleburga prvi pronašao mikroskop (1590). Ovo je, svakako, bio najvažniji događaj u historiji bioloških nauka. Jansen je zajedno sa bratom Fransisom, nastavljajući očev zanat, kombinovao dva konveksna sočiva u unutrašnjosti jedne cijevi, te je tako dobijen prvi mikroskop (Slika 2). Mikroskop braće Jansen je bio dosta grub, ali su oni prvi put demonstrirali princip koji je omogućio budućim istraživačima da priđu izradi sve složenijeg instrumenta.

Slika 2. Mikroskop braće Jansen
Naziv mikroskop, prema grčkim riječima sićušan i gledati, daje 1625. godine Giovanni Faber.Prvo posmatranje nečeg vidljivog pod mikroskopom obavio je 1625. god. F. Steluti koji je nacrtao glavu pčele uvećanu pet puta. Učeni jezuit Atanasius Kircher 1601- 1680, u djelu publikovanom u Rimu 1646. godine, bio je prvi koji je ukazao na mogućnost izučavanja sićušnih- nevidljivih bića pomoću prostih sočiva jer je posmatrao mikroorganizme u krvi febrilnih bolesnika i u purulentnom sadržaju. Optičari su sve više usavršavali tehniku glačanja sočiva što je bio uslov za izradu boljih instrumenata. Jedan od prvih ljudi koji se bavio radom na mikroskopu bio je Antonie van Leeuwenhoek (1632-1723), trgovac tekstila iz Holandije. On je upotrebljavao veoma prost mikroskop koji je sam napravio, a mogao je da uveliča posmatrani objekat do 280 puta (Slika 3).Ne samo da je usavršio mikroskop kao optičku spravu, već je autor 120 saopštenja- otkriće eritrocita, struktura oko govečeta, struktura živaca, otkriće spermija- uz asistenciju svog učenika Hama, ispruganost skeletnih mišića, sastav crijevne flore itd. Leevenhoek je prvi čovjek koji je posmatrao bakterije, kvasce, protozoe i druge organizme. Mnoga njegova zapažanja objavljivana su u Britanskom kraljevskom društvu.