Berza,članovi i trgovina na berzama

1.UVOD

Berza prestavlja institucionalizovano razmjensko mjesto na kojem pojedini članovi obavljaju robnu razmjenu ili transakcije hartija od vrijednosti, a u cilju sticanja dobiti, i mjesto gdje se na osnovu njihove ponude i tražnje vrši vrijednovanje hartija od vrijednosti.Drugim riječima, berza predstavlja prostor na kome se trguje dugoročnim finansijskim instrumentima. Porijeklo riječi berza objašnjava se u dvije varijante:

1.Riječ BERZA  potiče od latinske reči BURSA – kesa. Prvobitne berze bile su tržiste novca, mjesto gde se mijenjao domači novac za novac  drugih zemalja.
2. Riječ berza potiče od sastanka trgovaca iz ratnih krajeva koji su se u 14. vijku sastajali u Belgiji (Brižu), u to vrijeme veoma poznate porodice Van der Beurse u čijoj je zgradi obavljana trgovina hartijama od vrednosti.

Danas su berze visoko organizovane institucije, sa specifičnim oblikom inkorporacije , odnosno one su neprofitne institucije, u vlasništvu države, ili učesnika u trgovini. One su ustanove sa javnim ovlašćenjima, odnosno mogu donositi obavezujuća pravila trgovine za učesnike i vršiti kontrolu njihovog ispunjavanja. U tu svrhu, berze donose posebna pravila.
Berza  je relativno stara institucija tržišta kapitala, kako finansijskog tako i tržišta roba, a u novije vrijeme i tržišta radne snage ( berza rada ), Polazeći od organizacije,načina rada, poslovnih aktivnosti i upravljanja, savremena berza predstavlja prema propisima organizovano i regulisano stalno mjesto ( prostor ) na kome se u određeno vrijeme i na utvrđen način obavlja kupovina i prodaja zamjenjive,tipizirane ili standardizovane robe i upravljanja poslovnim transakcijama. Pod robom se podrazumjeva novac, hartije od vrijednosti, gotovi proizvodi, sirovine, uključujući i usluge. U odnosu na predmet trgovanja,berze se dijele na: berze efekata, novčane ( valutne ), robne ( produktne ), berze usluga i mješovite. U okviru svake od tih vrsta mogu biti opšte i specijalizovane.

 
1.    BERZE, ČLANOVI TRGOVINE NA BERZAMA
2.1 BERZE
Prema pravnoj strukturi i odnosu države postoje, tri tipa berzi. Prvi tip su berze organizovane kao privatnopravni subjekti u formi dioničkog društva. Drugi tip predstavlja berze javnopravnog karaktera osnovane aktom države koja djelimično participira u kapitalu berze i učestvuje u upravljanju. I treći tip su berze mješovitog karaktera gdje su osnivači privatnopravna lica, uz obezbjeđenje nadzora od strane države (određuje komesara za nadzor ).

U  našem pravu cjelovitije je zakonski regulisana materija berze efekata ( hartija od vrijednosti ) , a djelimično robna berza. Berza efekta se može organizovati kao opšta , za promet svih vrsta hartija od vrijednosti ili specijalozovana, za promet pojedinih vrsta trgovačkih efekata. Berza je subjekt privatnopravnog karaktera i osniva se u formi akcionarskog društva . Uz odobrenje komisije, berzu može osnovati najmanje pet lica sa statusom profesionalnih posrednika ( brokera ) . Berza nije profitna institucija koja dividende isplaćuje članovima, nego ih koristi za unapređivanja rada berze.
Zakonski minimum osnovnog kapitala za berzu efekta jeste 200.000 KM  koji je podijeljen na redovne dionice, na ime, a svaka dionica daje pravo na jedan glas.Dioničari berze su isključivo članovi, sa jednakim brojem akcija, koje ne mogu transfesirati  (prenositi) dok traje članstvo. Inače, članstvo na berzi može prestati: dobrovoljno, oduzimanjem dozvole profesionalnog posrednika, isključenjem iz članstva i smrću. (ZVP,čl. 58 )