Historijat berzi

UVOD

Berzu možemo da definisemo kao mjesto na kome se trguje, ali tipiziranom robom i po unaprijed utvrđenim pravilima. Definicija berze sadrži tako tri osnovna elementa:
• mjesto na kojem se trguje,
• predmet trgovanja i
• način trgovanja.
Prvi element, mjesto trgovanja, razvijao se od tržnice do globalne elektronske mreže. Početak je bio isti, od antike do novog vijeka, kada su trgovci otvoreni prostor gradskih trgova i sajmišta zamjenili prvo gostionicama, a zatim i posebnim zgradama.
Sve do početka 20. vijeka, za svaku berzu mogla se kao sinonim upotrebiti adresa zgrade u kojoj je smještena. Uvijek na istom mjestu i u isto vrijeme, bilo je pravilo koje pratilo berzansku trgovinu.
Nagli razvoj kompjuterske tehnologije dozvolio je, od početka sedamdesetih godina prošlog vijeka, da se pomenuto pravilo počne zamjenjivati novim: stalno i svuda. Kako bi svojim članovima obezbedile što povoljnije uslove za poslovanje, razvijene berze počele su da se povezuju kompjuterskim vezama, koje su dozvolile da se svake od njih može trgovati na bilo kojoj drugoj berzi koja se nalazi u mreži.

POJAM BERZE
Berza je samostalna i specifična institucija. Definiše se kao organizovani prostor u fizičkom i poslovnom smislu na kojem se po strogo utvrđenim pravilima trguje hartijama od vrijednosti, novcem, devizama itd. Berza je organizovano tržište kapitala na kome se trguje standardizovanom robom i po unapred određenim uslovima (Štimac, 1995).
Organizovane su po sistemu koncentričnih krugova čiji je centar sama berza sa svojim slobodama, prvi krug su ovlašćeni posrednici koji imaju pravo da zaključuju poslove na berzi, a drugi to čine preko njih. Svaki sljedeći krug ima manja ovlašćenja.
Na berzi može da se trguje akcijama, obveznicama i drugim hartijama od vrijednosti koje određuje Komisija za hartije od vrijednosti. Roba može da bude predmet berzanske trgovine ako je ima u velikim količinama i ako je standardizovana i tipizirana. Na samom početku berza se često poistovećivala sa pijacom, a osnovno pravilo je glasilo „uvek na istom mestu i u isto vrijeme“. Razvoj kompjuterske tehnologije uslovio je zamjenu navedenog pravila novim: „stalno i svuda“ (Štimac, 1995).
Historijat

U srednjem vijeku bila su poznata mjesta gde su se održavali susreti trgovine, Tuluzu, Veneciji, Bolonji, Đenovi, Marselju u kojima su se u tačno određenom vremenu i na određenom prostoru obavljale trgovačke transakcije. To znači da trgovinski poslovi koji su se javljali kao potreba, dovode do nastanka berzi kako bi se na lakši i sigurniji i organizovaniji način obavljala trgovina. Na berzi su se sastajali kupci i prodavci, pogađali oko cijene i sami utvrđivali uslove i način plaćanja.
Daljim razvojem trgovine, susreti između trgovaca postaju sve češći i redovniji, gde nije mogao da dođe ko hoće, već ko ispunjava određene uslove. U to vrijeme određuju se standardi i kriterijumi , kako za učesnike na berzi, tako i za robu kojom se trguje. Trgovina se ograničava na mali broj važnih proizvoda. Pristupa se standardizaciji roba, što omogućava olakšano obavljanje trgovinskih transakcija i onda kad ona nije na tržištu i kad je trgovac nema, jer je sigurno da će moći da nabavi robu poznatog kvaliteta.
Smatra se da je berza dobila ime u Brižu u dvoru jedne bankarske porodice Van der Burse na čijem grbu su se nalazile tri kese sa novcem. U XV vijeku imamo prve organizovane berze sa redovnim sastancima. 1847. Anvers, u koji prelazi bogatstvo iz Briža dobija prvu berzu, a zatim se pojavljuju berze u Lionu, Tuluzu, Amsterdamu.