Finansijska trzista i berzanski menadzment

UVOD
Proces formiranja finansijskih tržišta, kod nas otpočet je 90-ih godina
prošlog vijeka. NJihova evolucija bila je veoma spora, prekidana političkim
nesuglasicama i ratnim i ekonomskim katastrofama. U tim uslovima, jedan od
bazičnih ciljeva za prevazilaženje netržišnog, dogovornog regulisanja
ekonomskih procesa, sprovođenje privatizacije i rehabilitacije preduzeća i
tržišno prestrukturiranje banaka, je donošenje propisa o preduzećima,
privatizaciji, hartijama od vrijednosti, tržištu novca i tržištu kapitala
, bankama i Narodnoj banci. Ovi propisi donijeti su u periodu 1988-1989.
godine. Nakon toga, otpočeo je mukotrpni proces formiranja finansijske aktive,
regulatornog okvira zaštite investitora, demonopolizacije finansijskog
posredovanja, valorizacije finansijske aktive, kao i izgradnje povjerenja
investitora.
Uslovi, u kojima su započeti privatizacioni procesi, u našoj zemlji,
bili su krajnje nepovoljni. Kamatne stope su bile realno negativne i
destimulisale su formiranje finansijske štednje. Finansijska struktura
je uprošćena, struktura institucija nerazvijena sa oskudnim izborom
finansijskih instrumenata, u okviru kojih dominiraju: novac, depoziti i
krediti. S obzirom na značajno prisustvo naturalne potrošnje i
investicija, koeficijent monetizacije privrede je bio na niskom nivou.
Uticaj ekonomskih kriterijuma i autonomnih ekonomskih procesa je bio
veoma slab. Privredni procesi su bili dezintegrisani. Veoma su bili
limitirani finansijski tokovi sa inostranim finansijskim tržištima,
pri čemu je bilo izraženo učešće centralne banke i nadležnih državnih
institucija kod kreditnih i deviznih transakcija. Nerazvijenost
finansijskih tržišta, kao mehanizma finansijskog sistema zemlje i
ispresijecanost finansijskih tokova su bili limitirajući faktori, koji
nisu povoljno uticali na uravnoteženje ponude i tražnje finansijskih
sredstava. Zbog toga je uloga države bila veoma prisutna kod formiranja
akumulacije i usmjeravanja iste u prioritetne grane i djelatnosti. Brojne su
varijacije ideje o obaveznoj akumulaciji: cijena kapitala, programirana
akumulacija, društveni dogovori o raspodjeli dohotka, kontrola plata itd.
Proces privatizacije može se posmatrati isključivo kao jedan od
metoda i tehnika, na osnovu kojih se (ali ne samo njih) vrši
prestrukturiranje preduzeća, odnosno svođenje vrijednosti preduzeća na
realnu mjeru. On predstavlja samo dio ukupnog procesa reformi, u čijim
temeljima leži problem stvaranja strogog finansijskog sistema, koji neće
tolerisati finansijsku nedisciplinu, neefikasna preduzeća i banke i
neuspješne menadžere. Rigorozan finansijski sistem, efikasno bankarstvo i
djelovanje tržišta novca i kapitala, osnov su ekonomske reforme.
Otežavajuću okolnost, pri sprovođenju procesa tranzicije, činila je
priroda vlasništva, sa dominacijom društvenog sektora privrede i gotovo8 Finansijska tržišta i berzanski menadžment
zanemarljivim učešćem sektora privatnih preduzeća. U tim okolnostima,
razvoj finansijskih tržišta podrazumijeva rješavanje problema svojinskih
odnosa i stimulisanje razvoja srednjih i malih preduzeća u privatnoj
svojini, kao bitnih faktora razvoja finansijskih tržišta. Kada se ovi
zahtjevi i praktično realizuju, pitanje vlasništva je relativizirano.
Naime, stvaraju se uslovi za jednako ponašanje svih subjekata (pojedinaca,
državnih, privatnih i mješovitih preduzeća i banaka), koji artikulišu
finansijski sistem i finansijska tržišta.
Poreska politika, sa kojom se može veoma uspješno uticati na razvoj
finansijskih tržišta, kod skoro svih zemalja u tranziciji, bila je
nekonzistentna i nije svojim mjerama dovoljno podsticala ovaj razvoj.
Enormna stopa poreza na kapitalnu dobit, kod nas, a i kod jednog broja
zemalja u tranziciji, dovela je do potpuno suprotnih efekata, jer je izostalo
investiranje u mala preduzeća u očekivanom obimu. Na primjer, Republički
fond za kreditiranje privrednog razvoja, odobravao je kredite za
profitabilne projekte, pod uslovima, u kojima su uvedena mnoga
administrativna opterećenja za odnosne investitore. Tako su, pri
avaliranju mjenica, poslovne banke tražile uknjižbu hipoteke na
nepokretnosti u dvostrukom ili trostrukom iznosu odobrenog kredita.
Vlade zemalja u tranziciji, obično nisu bile u mogućnosti da
finansiraju svoje deficite iz realnih izvora, pa su često, pored
inflatornog finansiranja, pribjegavale i emitovanju svojih dugovnih
finansijskih instrumenata. Oni nose realnu kamatu, čime se postižu
“crowding out” efekti, odnosno “istiskivanje” sektora privrede sa
finansijskih tržišta, što u krajnjem efektu utiče na nivo privatnih
investicija u privredi.