Anafilakticki sok

1.    UVOD

Anafilaktični šok (AŠ), (lat. Anaphylactic shock), generalizovana reakcija preosetljivosti, sistemska anafilaksija, hipersenzitivna alergija, je nagla i često smrtonosna generalizovana reakcija preosetljivosti koja nastaje u toku jednog do pet minuta, najčešće posle primene parenteralnih lekova, kontrastnih sredstva (u radiologiji) ili nehumanih belančevina. Mehanizam sistemske anafilaksije može biti alergijski i nealergijski.
“Anafilaktična reakcija koja se razvije pre pojave urtikarije ili Kvinkeovog edema, generalizovana urtikarija, Kvinkeov edem, bronhospazam ili kolaps koji može da nastane nakon ujeda insekta nisu anafilaktični šok

Slika 1. Antišok terapija – komplet lijekova koji se primjenjuju kod anafilaktičkog šoka

 
2.    HISTORIJAT ANAFILAKTIČKOG ŠOKA

Anafilatična reakcija bila je poznata drevnim Grcima i Kinezima još iz ranih perioda medicine. Tako i sam termin anafilaksa potiče iz grčkog jezika, od grčkih reči „ἀνά” – ana, što znači „protiv” i „φύλαξις” – filaksis, što znači „zaštita”. Termin „afilaksa” prvi je osmislio francuski fiziolog Šarl Riše 1902. godine, koji je prvo na brodu princa Alberta od Monaka, a potom i u laboratoriji u Parizu izučavao dejstvo otrov koji izlučuju meduze. On je otrov ubrizgavao u telo pasa, u pokušaju da aktivnom imunizacijom dobije vakcinu protiv otrova meduza. Užasnut otkrićem da naknadno unete vrlo male doze otrova izazivaju neočekivanu i dramatičnu alergijsku bolest, koja se manifestuje bržim i izraženijim poteškoćama u disanju i ubrzo smrtnim ishodom u roku 30 minuta, on je tu reakciju okarakterisao kao anafilaktični šok, menjajući nešto kasnije i naziv afilaksa u „anafilaksa” jer mu je ta reč navodno lepše zvučala. U prvoj polovini 20. veka, anafilaktična reakcije najčešće je bila uzrokovane vakcinom protiv difterije i tetanusa koja je u tom periodu pravljena iz konjskog seruma. Danas, proimena konjske vakcine ukinuta i umesto nje za prevenciju tetanusa, koristi se humani ili ljudski serum, pa su anafilatičke reakcije na ovaj serum znatno ređe. Najčešći uzroci anafilakse u 20. veku i kasnije, postali su penicilin i druge antibiotici, ubodi insekata, unos određenih namirnica, hemijskih materija i sve veće zagađenje životne sredine brojnim novim poznatim i nepoznatim alergenima.

 
3.    ETIOLOGIJA

Neposredni uzrok anafilaktičnog šoka, kao i svih alergijskih reakcija, su alergeni koji dospevaju u organizam i reaguju sa već postojećim antitelima u njemu. Alergeni koji mogu da izazovu anafilaktični šok dele se u dve grupe; haptene, (koji su mali hemijski molekuli, poput dinitrofenola ili penicilina, koji mogu da se vežu za antitela, ali ne mogu i da aktiviraju B-ćelije, što je preduslov za njihovu proliferaciju i lučenje odgovarajućih citokina i kompletne alergene.
Najčešći alergeni koji mogu izazivati anafilaktični šok
•    kontrastna jodna sredstva koja se koriste u radiologiji
•    anestetici (opšti i lokalni)
•    analgetici (salicilati, piramidon)
•    vitamini B-grupe
•    ostali lekovi (meprobamat, estrogen)
•    heterologi serumi (konjski ili volovski)
•    otrovi insekata (ose, pčele, stršljenova)
•    hormoni proteinskog sastava (insulin, ACTH, ekstrakti hipofize)
•    enzimi (streptokinaza, penicilinaza, hialuronidaza)
•    hrana (ribe, rakovi, školjke, jagode, jaja)
•    alergenski ekstrakti za dijagnostičke testove ili desenzibilizaciju
Kao faktori predispozicije i favorizirajući činioci za pojavu anafilaktičnog šoka navode se u kliničkoj praksi:
•    Način unošenja alergena u organizam
Anafilaktični šok najčešće nastaje pri intravenskom unosu a zatim preko kože i digestivnog trakta.
•    Preosetljivost (hipersenzibilitet)
Preosetljivost organizma na alergene i medikamente, je individualna za svaki organizam.
•    Ostali faktori
Količina unetog alergena, starosna dob i pol najverovatnije nemaju značaj za pojavu anafilaktičnog šoka.