Subjekti međunarodnih odnosa

UVOD

U svom klasičnom i najstarijem poimanju, međunarodni odnosi su kao poseban vid društvenih odnosa gotovo isključivo shvatani kao diplomatsko-strategijski odnosi između suverenih država kao glavnih jedinica međunarodnog sistema. Sam pojam međunarodnih odnosa nije nedovoljno jasan – postoji skoro opšta saglasnost onih koji izučavaju ovu oblast da su glavni akteri međunarodnih odnosa države, a ne narodi kako bi se moglo pomisliti na osnovu naziva. Zato bi možda umesto izraza međunarodni odnosi (international relations) prikladnije bilo koristiti izraz međudržavni odnosi (interstate relations). Trebalo bi naglasiti da su do sredine XX veka međunarodni odnosi već postali opšteprihvaćen pojam; s druge strane, odnosi između potpunih, teritorijalno zaokruženih i politički razgraničenih društava su se odavno razgranali izvan područja diplomatsko-strateških odnosa država u užem smislu.

U novije vreme, međutim, u određenjima sadržaja pojma međunarodnih odnosa, naročito kod teoretičara koji pripadaju realističkoj školi i/ili neorealizmu, oblast međunarodnih odnosa zahvata odnose između svetskih vlada. Ipak, krajem XX i početkom XXI veka međuzavisnost država i društava jednako je važna kao i njihova nezavisnost. Otuda najveći broj teoretičara i praktičara međunarodne politike postojanje međunarodnih odnosa zapravo nalazi u transakcijama svih vrsta koje presecaju državne granice: političkim, bezbednosnim, ekonomskim, društvenim, kulturnim, ekološkim…

Ovo osporavano predmetno polje se, tako, proteže istovremeno i na aktivnosti nevladinih organizacija, trgovinske pregovore, delatnost međunarodnih organizacija poput Ujedinjenih nacija, kao i na izučavanje procesa globalizacije, značaja i uloge informatičke revolucije, svetskih komunikacija i Interneta, finansijskih sistema, globalnih poslovnih korporacija, nastajanja globalnog društva. Usled pomenutih promena došlo je do pomeranja od do tada neprikosnovenog državo-centričnog prema istraživačkom pristupu u čijem središtu nisu više samo pitanja rata i mira, nego ukupnost svih aktivnosti koje presecaju državne granice. Razvijeni odnosi složene međuzavisnosti podrazumevaju i učešće nedržavnih aktera od kojih neki često poseduju veću moć uticaja i, primera radi, finansijsku snagu, nego čitav niz suverenih država.

Otuda, može se prihvatiti mišljenje većine teoretičara da bi težište discipline međunarodnih odnosa trebalo da bude na svim prekograničnim transakcijama uopšte, kao i načinima pomoću kojih se države i nedržavni akteri odnose u međusobnim interakcijama.
Ponekad se postavlja pitanje prirode naučnog polja međunarodnih odnosa: da li su međunarodni odnosi eklektička disciplina ili imaju svoj nezavisni predmet istraživanja? Prema mišljenju Frederika Šumana (1953) nauka o međunarodnim odnosima nije posebna grana saznanja već pre jedna eklektička disciplina.

Nauka o međunarodnim odnosima pruža uvid u celinu – ona je zahvaljujući tzv. ,,efektu sistema” više od prostog zbira svojih delova, to jest njenih konstitutivnih disciplina. Samim tim i znanja koja ova disciplina pruža su celovitija i produbljenija. Nauka o međunarodnim odnosima objašnjava način ,,na koji svet funkcioniše”. A, prema mišljenju Džona Miršajmera, disciplina međunarodnih odnosa otvara i neka epistemološka pitanja poput sledećih:

 da li je ova nauka teorijska ili deskriptivna, odnosno da li ona može biti
teorijska?
 da li je ona empirijska ili sintetička nauka?
 da li njena istraživanja imaju samo teorijski ili praktični značaj?