Krivično djelo primanje mita – nacionalni uporedni aspekt

UVOD

Među službenim krivičnim djelima se posebno izdvajaju krivična djela korupcije koja predstavljaju samo različite oblike i vidove ispoljavanja zloupotrebe službenog položaja. Radi se o različitim oblicima i vidovima aktivnog (davanje mita) i pasivnog (primanje mita) podmićivanja koja poznaje veliki broj savremenih krivičnih zakonodavstava, ali i više međunarodnih akata, u prvom redu akata Ujedinjenih nacija, Savjeta Evrope i Evropske unije. Zbog izuzetne opasnosti od koruptivnih ponašanja pojedinaca i grupa, međunarodna zajednica  je kroz niz međunarodnih pravnih akata postavila solidnu pravnu osnovu i instrumentarijum za organizovanu zajedničku akciju u otkrivanju, krivičnom progonu, procesuiranju i suzbijanju ovakvih protivpravnih ponašanja.

Na ovim osnovima sve savremene države, u sistemu krivičnog zakonodavstva, predviđaju krivičnu odgovornost i sistem krivičnih sankcija, u prvom redu kazni, za više krivičnih djela korupcije, inkriminišući različite oblike i vidove zloupotrebe javnih ovlašćenja od strane službenih ili odgovornih lica u organima javne vlasti. Stoga ćemo u ovom seminarskom radu ukazati na osnovne karakteristike uporednopravnih rješenja kojima pojedine savremene države pokušavaju da suzbiju i spreče korupciju kao opasno društveno zlo. Upravo zato što još uvijek ne postoji jedinstveni i opšte prihvaćeni pojam i definicija korupcije, iako se radi o pojavi davnašnjeg porekla u pravnoj, sociološkoj, filozofskoj, bezbjednosnoj, politikološkoj i drugoj literaturi se mogu pronaći različita određenja ovog pojma. Pri tome pojedini autori daju jasne, precizne i koncizne definicije za razliku od onih koji opisnim putem pokušavaju da što širi krug različitih oblika pojavnog manifestovanja korupcije podvedu pod obeležja i karakteristike ovog pojma. Ima i onih autora koji se zadovoljavaju prostim tumačenjem zakonom određenog pojma korupcije (kroz krivična djela primanja mita i davanja mita), i to najčešće zbog pojma kako je određen u odredbama krivičnog zakonodavstva odnosne države.

Dakle, osnovu za organizovanu društvenu reakciju protiv učinilaca krivičnih djela korupcije čine akti međunarodne zajednice. Pošto je ipak oštrica borbe protiv krivičnih djela korupcije i pored niza međunarodno pravnih akata donijetih u okviru i pod okriljem univerzalnih međunarodnih organizacija (Ujedinjenih nacija i njenih organa) odnosno regionalnih organizacija (u prvom redu Savjeta Evrope kao najznačajnije političke i bezbjednosne regionalne organizacije u Evropi) , ipak u nacionalnim okvirima, to je izlaganje o krivičnopravnim aspektima, obilježjima i karakteristikama krivičnih djela korupcije nepotpuno ako se bar u kratkim crtama ne ukaže na uporedno pravna rješenja ovih inkriminacija u pozitivnopravnim sistemima nekih evropskih država.

 
1.    KRIVIČNO DJELO PRIMANJA MITA – NACIONALNI UPOREDNI ASPEKT

1.1. Problem korupcije

Međunarodna zajednica se rano suočila sa opasnošću od korupcije . Naime, korupcija predstavlja jedan od osnovnih oblika fenomenološkog ispoljavanja organizovanog kriminaliteta i to kriminaliteta izuzetno visokog stepena težine i opasnosti sa teškim posljedicama po pojedinca i društvo.  Ovdje se, naime, radi o organizovanim, često prikrivenim, dugotrajnim aktivnostima pojedinaca, grupa i organizacija u zemlji ili inostranstvu sa ciljem da putem novca ili druge imovinske koristi podriju temelje vlasti, zakonitost u postupanje javnih službi, odnosno vladavinu prava i na taj način povrijede ili ugroze ljudska prava drugih lica.

Dakle, osnovu za organizovanu društvenu reakciju protiv učinilaca krivičnih djela korupcije čine akti međunarodne zajednice.  Pošto je ipak oštrica borbe protiv krivičnih djela korupcije  i pored niza međunarodno pravnih akata donetih u okviru i pod okriljem univerzalnih međunarodnih organizacija (Ujedinjenih nacija i njenih organa) odnosno regionalnih organizacija (u prvom redu Savjeta Evrope kao najznačajnije političke i bezbjednosne regionalne organizacije u Evropi), ipak u nacionalnim okvirima, to je izlaganje o krivičnopravnim aspektima, obilježjima i karakteristikama krivičnih djela korupcije nepotpuno ako se bar u kratkim crtama ne ukaže na uporednopravna rješenja ovih inkriminacija u pozitivnopravnim sistemima nekih evropskih država.

Praktično od kada se pojavilo činovništvo kao deo upravnog ili javnopravnog ili administrativnog aparata javljaju se i krivična djela korupcije. Ovo su krivična djela i danas u različitim oblicima i vidovima ispoljavanja prisutna u skoro svim savremenim krivičnopravnim sistemima.  Na to ukazuje i činjenica da se države u cilju održanja autoriteta državne i uopšte javne vlasti i obezbjeđenja poštovanja pravnog poretka i aksioma pravne države svim raspoloživim sredstvima suprotstavljaju načinima i oblicima povrijeđivanja i ugrožavanja službene dužnosti, javnih ovlašćenja javnih službenih lica (državnih ili javnih činovnika). U tom pravcu svakako da i krivičnopravna zaštita službene dužnosti (pored drugih vidova kaznenopravne zaštite: odgovornosti za privredne prestupe, prekršaje ili disciplinske prestupe) igra posebno značajnu i osobenu ulogu.