Тehnika državnih zajmova

Uvod
U vremenu najnovije svjetske ekonomske krize, najveće poslije one iz perioda 1929-1932, veoma aktuelno je pitanje zajmova. Pored inostranih zajmova veliku pažnju treba posvetiti i unutrašnjnim zajmovima. Zajmovi imaju višestruke efekte na državu i stanovništvo. Zajmovi se javljaju kao jedan vid pokrivanja budžetskog deficita. Država pristupa zaduživanju da bi pokrila ostvarivanja određenih ciljeva koji se najviše odnose na finansiranje državnih potreba. U savremenim državama zajmovi se javljaju kao izvor prihoda u državnim finansijama. Shvatanje savremene nauke o finansijama se bitno razlikuje od ranijih shvatanja klasične teorije koja je javne zajmove smatrala izuzetno lošim rješenjem u rješevanju budžetskog deficita. Od sredine devetnaestog vijeka javni zajam dobija sve veći značaj. Ekonomski i društveni razvoj, naročito poslije Drugog svjetskog rata, doveo je do umnožavanja javnih funkcija, kako kapitalističkih, tako posebno tada nastalih socijalističkih država, što je stalno bilo praćeno proširivanjem uloge javnog zajma. U nastojanju da se prevaziđu problemi u razvoju privrede napušteno je načelo budžetske ravnoteže. Od ekonomske krize iz dvadesetog vijeka države se sistematski zadužuju, s tim da se sa povećanjem javnih prihoda pristupi vraćanju duga. Ovo najčešće nije poštovano pa je došlo do stalnog rasta javnih zajmova. Javni zajam počinje da se koristi kao izvor sredstava za privredne investicije koje finansira država i na taj način postaje značajan instrument politike javnih rashoda. U novije vrijeme javni zajam počinje da gubi karakteristike vanrednog javnog prihoda, pa se u novijoj finansijskoj literaturi sve više nailazi na stav da se javni zajam javlja kao redovan javni prihod.

1. Pojam državnog zajma
Država se najčešće zadužuje u uslovima kada su joj u kratkom roku potrebna sredstva za određene rashode, najčešće za vanredne rashode, koje ne može da pokrije redovnim prihodima. U današnje vrijeme osnovni oblik vanrednih prihoda drževe su zajmovi. Zajam kao oblik javnog prihoda bio je poznat i u vremenu prije kapitalizma. Još u srednjem vijeku, u vrijeme feudalizma postojao je zajam ali je on služio prvenstveno za potrebe vladara, što znači da je imao personalni karakter. Bitna odlika zajma u ovom periodu bila je i to da se koristio za finansiranje neproduktivnih rashoda. Još odavno je napušteno načelo „lese pase- lese fer“ i sve je razvijeniji državni intervencionizam u svim oblastima što rezultuje stalnim rastom javnih rashoda i sve većom potrebom za povećanjem javnih prihoda. Osnovne karakteristike državnog zajma su: zajam je instrument državne ekonomske intervencije, da je to vanredni prihod države, zatim da ga prati plaćanje ugovorene kamate kao cijene upotrebe novčanih sredstava. U stabilizaciji privrednih tokova Kejnz daje veliku ulogu državnom zajmu. U uslovima privredne depresije, država svojim investicijama uz pomoć javnih zajmova oživljava privredni rast i razvoj, i zaposlenost. Uloga zajma značajna je bila i tokom razvoja američke države. Zabilježeno je da je jedan od najtežih zadataka sa kojima se suočio Aleksandar Hamilton kada je postao sekretar trezora bio upravo vraćanje državnog zajma. U svom radu on se susreo sa ne tako harmoničnom situacijom koja je vladala u državnim finansijama. Pitanje državnog zajma on je razradio u svom čuvenom izvještaju o državnom zajmu koji je dostavio Kongresu još davne 1790.