Privredni sistem i ekonomska politika (I deo)

1. Privredni sistem-pojam i značaj
Privredni sistem je skup mehanizama i insitucija za donošenje i implementaciju odluka koje se tiču proizvodnje, raspodele, razmene i potrošnje u jednoj zemlji u određenom vremenskom periodu.
Privredni sistem se određuje kao način na koji se društvo organizuje, da na osnovu: -primarnih faktora proizvodnje (prirodni, ljudski, proizvodni resursi, veličina zemlje i geografski položaj i dostignuti stepen društveno-ekonomske razvijenosti),
-ključnih socijalno-istorijskih faktora (stanovništvo, kultura i etički sistem vrednosti) i
-međusobno povezanih aktivnih elemenata: oblika svojine, tipova radnih odnosa, načini upravljanja, odgovori na ključna pitanja: šta, kako, gde, kada i za koga proizvoditi?

2. Primarni faktori (činioci) proizvodnje
-su osnovni elementi bez kojih se ne može obavljati proces proizvodnje, to su: prirodni resursi (zemlja), ljudski resursi (rad), proizvodni resursi (kapital), veličina zemlje i geografski položaj i dostignuti stepen društveno-ekonomske razvijenosti. Prirodne resurse je stvorila priroda i dele se na: obnovljive resurse, mineralne resurse i klimu.
Ljudski resursi su radno stanovništvo sa svojim znanjem i iskustvom, i označavaju se kao rad.
Proizvodni resursi se označavaju kao kapital i obuhvataju: deo proizvedenog društvenog bogatstva koji se zajednički označava kao proizvodni kapital i preduzetnici, odnosno pojedinci ili organizovane grupe pojedinaca koji se označavaju kao humani kapital.
Ekonomska valorizacija primarnih proizvodnih faktora zavisi i od veličine njene teritorije, geografskog položaja, broja stanovnika i stepena privredne razvijenosti. Zemlja koja ima intenzivniju proizvodnju, razvijenu infrastrukturu i visoku kupovnu moć stanovništva je ekonomski snažnija od površinski prostranije zemlje s brojnijim stanovništvom, ali sa nerazvijenom infrastrukturom i malom kupovnom moći.

3. Pojam i uloga “institucija” u nauci o privrednom sistemu i ekonomskoj politici

Institucije se određuju kao relativno trajni i pravno regulisani odnosi između ljudi koji imaju za cilj da obezbede vršenje neke delatnosti, zbog čega se formira organizacija ili jedan isti drustveni odnos. Postoje:
-privredne organizacije u kojima se obavljaju proizvodnja, transport, promet, posredovanja, obuhvataju: firme, korporacije, državna preduzeća, organizacije udruženog rada, kooperative, farme, radnje.
-Državne i društvene organizacije su element privrednog sistema za globalno regulisanje privrednih kretanja i makroekonomsko planiranje i koordinaciju.
-Društveno-političke organizacije su partije, sindikati, udruženja, tj. one su institucije ukupnog društvenog, odnosno, političkog sistema preko kojih društvene grupe i slojevi vrše uticaj na izbor smera i intenziteta privrednog razvoja, metode uređivanja radnih odnosa, način upravljanja i izbor ciljeva i prioriteta.
-Domaćinstva su najmanja institucionalna jedinica i mogu se razvrstati u 3 osnovne grupe: proizvođačka, potrošačka i mešovita. Domacinstva su u veoma slozenoj interakciji sa ostalim elementima privrednog sistema. Tako potrosacka domacinstva kupuju robu od privrednih organizacija,nude radnu snagu,placaju poreze i doprinose drzavi…

4. Veze između oblika svojine, vrste privrednih organizacija i načina upravljanja i njihovi karakteristični terceti (kombinacije)

U zavisnosti od tipova svojine upravljanje može biti:
Preduzetničko upravljanje je karakteristicno za liberalnu fazu kapitalizma i znači da kapitalista lično upravlja svojom firmom. Obelezava ga visok stepen poslovne,ekonomske,tehnoloske inovativnosti jer su preduzetnici spremni da preuzmu rizik ulazeci u bespostednu konkurenciju a sve radi obezbedjivanja vece dobiti (profita) kao osnovnog cilja privredjivanja.
Menadžersko upravljanje je karakteristično za monopolske i državno-kapitalističke privredne sisteme, gde akcionari upravljanje prenose na stručna lica-menadžere. Osnovni cilj je teznja ka očuvanju i ekspanziji korporacije,te menadzeri izbegavaju ostriju konkurenciju.
Tehnokratsko upravljanje je karakteristicno za preduzeca u državnom vlasništvu u kapitalističkim privrednim sistemima. Ovlascene drzavne institucije upravljanje prenose na strucna lica koja treba da obezbede poslovanje po strogo utvrdjenim standardima i ekonomskim uslovima radi ostvarenja cilja koji se zasniva na zadovoljenju odredjenih potreba stanovnistva i privrede.
Administrativno upravljanje je karakteristicno za preduzeća u administrativnim socijalističkim privrednim sistemima. Obelezava ga inkrementalno ponasanje prema potrosacima,konkurenciji i poslovnim,ekonomskim i tehnoloskim inovacijama uz izbegavanje rizika.
Kolektivno upravljanje je karateristicno za kooperativni sektor a korisceno je i u samoupravnom socijalističkom privrednom sistemu. Upravljačke odluke donose kolektivna tela sastavljena od svih clanova ili izabrabih delegata.

5. Veze između osnovnih ciljeva privrednog sistema i karakterističnih oblika produkcionih odnosa

Metode uređivanja privrednih kretanja su: tržišni mehanizam, monopolska i oligopolska kontola, tekuća ekonomska politika, makroekonomsko planiranje i dogovaranje i sporazumevanje.
Dva osnovna metoda su:
Tržišni mehanizam-predstavlja spontano regulisanje privrednih procesa,nezavisno od volje i saznanja ljudi,kroz varijaciju cena koji se reflektuje na proizvodnju i potrošnju. Efikasno delovanje trzisnog mehanizma pretpostavlja stanje konkurencije u kojem nema vece koncentracije ni na strani ponude ni na strani traznje.
Planski mehanizam-je svesno i organizovano regulisanje raspodele društvenog rada i procesa društvene reprodukcije u skladu sa širim društvenim potrebama i prioritetima.
Ekonomske aktivnosti predstavljaju realizaciju određenih ciljeva determinisanih karakterom produkcionih odnosa. U uslovima tržišne robne privrede ciljevi ekonomskih aktivnosti se homogenizuju u jedinstven cilj-ostvarivanje tržišne dobiti putem kojeg se posredno ostvaruju svi ostali ciljevi. Osnovni ciljevi ekonomskog privređivanja su: maksimiranje profita u liberalnom kapitalizmu, ekspanzija u monopolskom kapitalizmu, očuvanje sistema u državnom kapitalizmu.