Elevatori

1.    Uvod

Uređaji neprekidnog transporta, među koje spadaju elevatori, kao i njihovo uklapanje u proces proizvodnje imaju veliki značaj za efikasnost i ekonomičnost proizvodnje a posebno za povećanje produktivnosti rada. Odlikuju se time što transportuju (prenose) materijal neprekidnim tokom. Pogodni su u slučajevima kada je potrebno premjestiti velike količine sitno – zornog i sitno komadastog materijala. Često su im troškovi eksploatacije niži nego kod nekog drugog transporta.
Imaju relativno male dimenzije u odnosu na kapacitet, a stoje vrlo bitno, kapacitet im ne zavisi od dužine transporta. Karakteristični su i po tome što im je utovar i istovar istovremen sa transportom materijala. Mogu se koristiti kao nezavisni uređaji za prenošenje materijala ili u kontinuiranom toku nekog proizvodnog procesa npr. u velikoserijskoj proizvodnji.

2.    Pojam, značaj i namjena elevatora

Elevator je pretovarno – transportna mašina sa neprekidnim dejstvom, a primenjuje se za pretovarno – transportne manipultacije pretežno sa rasutom, a rjeđe i komadnom robom. Za razliku od transportera, elevatori se primjenjuju za vertikalni transport, a za kosi transport samo sa velikim uglom uspona prema horizontali (p >60°).
Elevatori su uređaji neprekidnog transporta koji služe za prenos i podizanje  sitno – zornih rasipnih materijala i komadastih tereta. Za podizanje rasipnih materijala koriste se kofičasti   elevatori (vedričari) (sl.1.), a za komadaste terete elevatori sa specijalnim hvatačima (sl. 4.) i platformama (sl. 5.).
Elevator vedričar se primjenjuje isključivo za pretovar odnosno podizanje rasute robe prašinastog, zrnastog i komadnog asortimana, kao što su cement, brašno, pijesak, ugljena prašina, žitarice i sjemena roba, ugalj, ruda, šljunak, i sl. Primjena ovih transportera moguća je kako u okviru saobraćaja, u lukama, pristaništima, skladištima, i silosima, tako i u okviru pretovarno – transportnih radova unutrašnjeg transporta u metalurgiji, u koksarama, u građavinarstvu, u mlinarstvu itd.
Elevatori sa viljuškama i sa ljuljaškama primjenjuju se za pretovarno –transportne manipulacije sa komadnom robom, kao što su vreće, bale, sanduci, burad i slično, zatim nepakovane robe kao što su trupci, rezana građa, mašinski dijelovi i sl.
U pogledu vrsta pretovarno – transportnih manipulacija, elevatori vedričari primjenjuju se samo za dizanje tereta (vertikalno ili koso), dok se elevatori viljuškari i ljuljaškari primjenjuju kako za dizanje tako i za spuštanje.     Elevatori mogu biti stacionarni i pokretni, bilo kao samostalni pretovarno –transportni uređaji ili u kombinaciji sa nekim drugim pretovarno transportnim mašinama i to: sa pretovarnim mostom kao što je Hajncelmanov elevator ili u kombinaciji sa transporterom kao njegov hranitelj (istovar šljunka i pijeska iz rečnihteretnjaka i slično).
Traka je ujedno i vučni i noseći element elevatora. Elevatori se izvode sa trakom ili sa lancem, kao vučnim elementom gdje se kod lančanog prenosa umjesto bubnja koristi lančanik.
Mogu se podijeliti u sljedeće grupe:
a) prema vrsti konstrukcije: vertikalni i kosi,
b) prema vrsti vučnog elementa trakasti i lančasti,
c) prema brzini kretanja kofica: brzohodni i sporohodni
d) prema rasporedu kofica: sa razmaknutim i primaknutim                  koricama.
Zauzimaju malo prostora pa su uz trakaste transportere najčešće korišteni uređaji za transport.