Sociologija rada

POJAM SOCIOLOGIJE RADA?

Rad je specifična osobina čoveka i osnovni uslov njegovog opstanka u odgovarajućim kulturno – istorijskim oblicima udruživanja. Razne nauke proučavaju pojam rada ali se on i dalje usitnjava i širi. Sociologija rada je posebna sociološka disciplina koja se bavi izučavanjem rada kao društvene pojave. Iskazuje se u međuzavisnosti karaktera, oblika, organizacije rada i odnosa ljudi u radu. Sociologija rada proučava čoveka u njegovim radnim ulogama, društvene grupe kada delaju kao radne, organizacije i institucije nastale radi usmeravanja radne delatnosti itd.
Rad je isuviše opširan pojam pa postoji veliki broj pristupa usled čega se javlja pojmovna neujednačenost. Sa jedne strane empiristička orjentacija se oslanjala na istraživanje aktuelnog i time nametala pojam industrijska sociologija što je dovelo do redukcionizma i gubljenja iz vida stvaralačkog aspekta rada i potreba proučavanja rada kao večnog uslova opstanka čoveka; sa druge strane se sociološki pristup više interesovao za analizu pojedinih aspekata rada i njihove uloge u društvu te su se tako pojavile sociologija organizacije, radnog kolektiva, profesije itd. Što je dovelo do usitnjavanja rada, zasnovano na teorijskoj problematizaciji podele rada na repetativni i stvaralački. Kada se uvidelo da se mnogi problemi industrijskog rada ne mogu razumeti bez analize i objašnjenja oblika rada koji mu predhode i koji upravo nastaju, došlo se od većeg prihvatanja pojma sociologije rada. Sociologija rada je tako posebna sociološka disciplina koja proučava rad kao osnovnu osobinu čoveka i kao osnovni uslov opstanka i razvoja čoveka i društva u odgovarajućim prirodno istorijskim i kulturnim uslovima.
Proučavanje rada se polako pomera sa utilitarno – pragmatičkog na stvaralački aspekt rada što zahteva ponovno vraćanje pojma umeća. Tako se specifičan sociološki pristup radu ogleda u ukazivanju na one procese i probleme društva u kojima se primećuje izraženo umeće, stvaralačko i iskustveno vrednostno – racionalno delovanje čoveka u radu.

PREDMET SOCIOLOGIJE RADA?

Da bi imala status posebne naučne discipline, sociologija rada mora imati svoj predmet proučavanja, metode, pojmove, teorije itd. Posebno mesto sociologija rada zauzima zahvaljujući istraživačkoj praksi kojom dolazi do osobenih znanja u vezi sa ljudskim radom. U početku dok je sociologija rada bila u nastanku predmet je bio industrijski rad kao dominantna forma. Skot je prvi definisao industrijsku sociologiju kao specijalnu sociološku disciplinu koja proučava industriju, njene tvorevine i odnos prema širem društvu. Isticanjem industrije sociologija rada se redukovala na izučavanje samo jednog vida rada u modernom društvu. Osim prve identifikacije sociologije rada sa industrijskom sociologijom postojalo je i šire proučavanje ljudskog rada u evropskoj sociologiji. Fridman i Nevil su smatrali da je predmet sociologije rada istraživanje kolektiva različitih po svojoj veličini i funkcijama koje se konstituišu u toku rada, predmet je svaki radni kolektiv, grupa i faktori koji utiču na njih. Votson je u svojoj knjizi o sociologiji rada naveo: rad (iskustvo, vrednosti, orjentacije) , zanimanja (strukture, tipovi, profesionalizacija) , organizacije, odnosi u zaposlenju, industrijsko – kapitalističko društvo. Šnajder je video industrijsku sociologiju kao nauku koja se bavi industrijom kao produktivnim sistemom i ima za cilj analizu socijalne strukture industrije pomoću sociološke teorije (matrica socijalnih ponašanja čiji su elementi: uloge, vrednosti, komunikacije i status).
Za Kaplova je sociologija rada disciplina usmerena na proučavanje društvenih uloga koje nastaju klasifikacijom ljudi na osnovu rada koji obavljaju; Šćepanski sociologijom rada proučava rad kao proces i analizira uticaje društvenih uslova na motive, tok, intenzitet i rezultate rada; za Županova je to sociologija radnih organizacija. Džari smatra da sociologija rada označava usmerenost sociologije na analizu rada i njegove organizacije ne samo u značenju plaćenog rada. Taj opšti predmet se analizira u širem socijalnom, komparativnom kontekstu, posebno u međuodnosu sa socijalnim, ekonomskim i političkim institucijama dok je centralna vezujuća tema sociologija rada. Sociologija rada se bavi proučavanjem rada kao kompleksne pojave, proučava čoveka kao pojedinca u njegovim radnim ulogama, društvene grupe koje su radne grupe, socijalne organizacije i institucije u vezi sa radom sa ciljem da se uoče pravilnosti i promene u društvenoj sferi rada..

NASTANAK I KONSTITUISANjE SOCIOLOGIJE RADA?

Sociologija rada nastaje uz druge sociološke discipline zajedno sa nastankom sociologije kao nauke a njeno konstituisanje je prošlo kroz tri faze:

1. Donaučni period razvoja misli o radu
2. Klasična etapa razvoja misli o radu
3. Savremena etapa razvoja sociologije rada

Donaučni period razvoja sociologije rada započinje negde u trećem milenijumu p. N. E. I traje do 18og veka a obeležava ga nastojanje čoveka da razume i osmisli vlastito delovanje na prirodu i društvene odnose. Misli o radu se iznose u okviru mitskih, religijskih, filozofskih i umetničkih vizija i pokazuju da su stara društva bila profesionalno struktuisana, da su poznavala podelu i organizaciju rada, norme, pratila radnu snagu itd.
Platon je smatrao da raznolikost potreba odgovara različitim sposobnostima za rad te time i podeljenom radu dok dugotrajno vezivanje ljudi za određena zanimanja vodi većem uspehu. Ksenofon se takođe bavio analizom rada a naročito tehničkom podelom rada. U hrišćanstvu se na manuelni rad gledalo kao na kaznu za prvobitni greh. Klasična etapa razvoja misli o radu počinje sa pretečama sociologije koji pokušavaju da sagledaju nastanak kapitalističkog društva krajem 18og veka pa sve do 1920ih. U okviru protestantizma rad se uzdiže kao najviša vrednost, poziv a poštenje, marljivost, štedljivost kao uzorne osobine i preduslov za tržište slobodne konkurencije te se zato kapitalizam često naziva i radno društvo. Adam Smit prvi razvija sistematsko učenje o podeli rada, Sen – Simon se interesuje za uticaj industrije na razvoj društvenih odnosa, Kont i Dirkem pridaju veliki značaj podeli rada i profesionalnom grupisanju ljudi a Veber sa svojom teorijom o nastanku kapitalizma i objašnjenjem birokratije utemeljuje sociologiju organizacije. Georg Zimel u središte svoje analize stavlja pojam novca kao čistu formu ekonomskih odnosa u kojoj se skrivaju normalni i patološki mehanizmi društvenog života. Razvija se marksistitčka teorija o društvu koja odbacuje industrijsko društvo u kome je rad otuđen a čovek postaje puki dodatak mašini. Torsten Veblen ekonomski proučava institucije, dokoličarsku klasu, radnu aktivnost, motive i obrasce ponašanja.
Javlja se veliki broj empirijskih istraživanja unutar ali i van sociologije ko što su istraživanja agrarnog rada, siromaštva i standarda zaposlenih, načina života radničkih porodica, uticaju tehničkih činilaca na procese rada itd.