Upravljanje otpadom

UPRAVLjANjE OTPADOM
1.UVOD
Može se reći da živimo u svetu otpada. Rast populacije i produkcija sve većih količina otpada čini da deponije postaju sve brojnije i sve više degradiraju životnu sredinu. Deponije zauzimaju velike površine obradivog zemljišta, prerastaju u nekontrolisana smetlišta sa visokim rizikom od udesnih situacija i zahtevaju ogromne troškove sanacije i rekultivacije. Ogromna količina otpada nastaje svakog dana u svetu, kako u naseljima, tako i u poljoprivrednim područjima.
Svake godine u okean dospeva oko 10 miliona tona naftnih derivata a u reke i mora preko 500 milijardi tona industrijskog otpada. Industrijski pogoni i saobraćaj izbace u atmosferu oko milijardu tona aerosola i isto toliko pepela.
Na deponijama otpad se skuplja godinama. Otpad se skuplja kako na specijalizovanim deponijama, tako i na divljim smetlištima.Na divlje deponije stiže i do 70 % ukupnog otpada.
Biohemijski procesi razlaganja otpada negativno utiču na životnu sredinu. Deponije komunalnog otpada zagađuju zemljište i biljke, vazduh, podzemne i površinske vode, na njima se u ogromnim količinama razmnožavaju pacovi, miševi i insekti, što doprinosi širenju infekcija. Nastala situacija predstavlja realnu pretnju ljudskom zdravlju- kako sadašnjih tako i budućih generacija. Zato se danas u čitavom svetu nameće problem zaštite životne sredine putem upravljanja otpadom.
Sastav otpadnih materija je veoma različit i uključuje čvrsti komunalni otpad, industrijski, kao i poljoprivredni, medicinski, elektronski i druge vrste otpada mešovitog sastava.
Poseban problem predstavlja opasni otpad (hemijski, biološki i nuklearni) sa izrazitim zagađujućim efektom i mnogim negativnim posledicama po ljudsko zdravlje i životnu sredinu.
I dok je u zemljama u razvoju, početkom 90-tih godina 20.veka, dolazilo 100-330kg čvrstog otpada po glavi stanovnika, u evropskoj uniji taj broj je iznosio 414, a u Severnoj Americi 720kg. U svim zemljama sveta, dolazi do povećanja, kako u apsolutnoj količini proizvedenog otpada, tako i u količini otpada po osobi.
Problem je u tome što se većina otpada ne prerađuje, već se odvozi na deponije koje zauzimaju velike površine u okolini gradova i predstavljaju opasno zagađujuće supstance vazduha, vode i zemljišta.

slika br 1

2.Otpad i upravljanje otpadom
Pod otpadom se podrazumeva svaki materijal ili predmet koji nastaje u toku obavljanja proizvodne, uslužne ili druge delatnosti, predmeti isključeni iz upotrebe, kao i otpadne materije koje nastaju u potrošnji i koje sa aspekta proizvođača, odnosno potrošača nisu za dalje korišćenje i moraju se odbaciti.
Neadekvatno upravljanje otpadom predstavlja jedan od najvećih problema sa aspekta zaštite životne sredine Republike Srbije i isključivo je rezultat neadekvatnog stava društva prema otpadu. On se prvi put javio u periodu ubrzane industrijalizacije zemlje, koga je prati la realna opasnost od iscrpljivanja nekih strateških resursa u vrlo kratkom vremenskom periodu i progresivni rast ukupne količine svih vrsta čvrstog otpada. Ta dešavanja nije pratila odgovarajuća politika zaštite životne sredine.
Podela otpada
Integralni sistem upravljanja otpadom
Nacionalna strategija upravljanja otpadom
2.1.Podela otpada
Otpad se deli na više načina:
• Prema sastavu,
• Prema mestu nastanka,
• Prema toksičnosti.

Slika br 2
Opasan otpad Otpad koji ima bar jedno od svojstava koje ga čine opasnim (eksplozivnost, zapaljivost, sklonost oksidaciji, organski je peroksid, akutna otrovnost, infektivnost, sklonost koroziji, u kontaktu sa vazduhom oslobađa zapaljive gasove, u kontaktu sa vazduhom ili vodom oslobađa otrovne supstance, sadrži toksične supstance sa odloženim hroničnim delovanjem, kao i ekotoksične karakteristike), kao i ambalaža u kojoj je bio ili jeste spakovan opasan otpad.
Neopasan otpad Otpad koji nema karakteristike opasnog otpada.
Inertni otpad Otpad koji nije podložan bilo kojim fizičkim, hemijskim ili biološkim promenama; ne rastvara se, ne sagoreva ili na drugi način fizički ili hemijski reaguje.

Komunalni otpad Otpad iz domaćinstava (kućni otpad) i komercijalni otpad, odnosno otpad koji se sakuplja sa određene teritorijalne celine, najčešće opštine, u skladu sa propisima i planovima opštine
Kućni otpad Otpad iz domaćinstava koji se svakodnevno sakuplja, kao i posebno sakupljen opasan otpad iz domaćinstava, kabasti otpad, baštenski otpad i sl;
Komercijalni otpad Otpad koji nastaje u preduzećima, ustanovama i drugim institucijama koje se u celini ili delimično bave trgovinom, uslugama, kancelarijskim poslovima, sportom, rekreacijom ili zabavom, osim otpada iz domaćinstva i industrijskog otpada
Biodegradabilni otpad Otpad koji je pogodan za anaerobnu ili aerobnu razgradnju, kao što su hrana i baštenski otpad i papir, i karton
Ambalažni otpad Svaka ambalaža ili ambalažni materijal koji ne može da se iskoristi u prvobitne svrhe, izuzev otpada nastalog u procesu proizvodnje ambalaže
Industrijski otpad Otpad iz bilo koje industrije ili sa lokacije na kojoj se nalazi industrija, osim otpada iz rudnika i kamenoloma
2.2.Integralni sistem upravljanja otpadom
Upravljanje otpadom predstavlja sprovođenje propisanih mera za postupanje sa otpadom u okviru sakupljanja, transporta, skladištenja, tretmana, i odlaganja otpada, uključujući i nadzor nad tim aktivnostima i brigu o postrojenjima za upravljanje otpadom posle zatvaranja;
Visoki troškovi, neracionalna organizacija, nizak kvalitet usluga i nedovoljna briga za okolinu rezultat su poraznog stanja u organizaciji upravljanja otpadom.
Otpad i postupanje s otpadom javnost je spoznala kao problem. Međutim, ona ga ne oseća i ne doživljava kao svoj, nego kao tuđi i za čije rešavanje je nadležan neko drugi – država, lokalna samouprava, industrija itd. U najvećem broju slučajeva, spremnost na učešće na rešavanju ovog problema, javnost pokazuje samo kada je sama ugrožena ili ukoliko je sama zainteresovana za njegovo rešavanje.
U Srbiji je praktično jedini način upravljanja otpadom odlaganje na lokalne deponije, koje, sa veoma malo izuzetaka, ne zadovoljavaju ni osnovne higijenske i tehničko-tehnološke uslove, a pored svega neka od postojećih odlagališta su praktično popunjena. U Srbiji je, prema postojećem stanju, vrlo malo deponija koje se mogu uključiti u sanitarne deponije. Integralni sistem upravljanja otpadom predstavlja niz delatnosti i aktivnosti koji podrazumeva:

• prevenciju nastajanja otpada,
• smanjenje količine otpada i njegovih opasnih karakteristika,
• tretman otpada,
• planiranje i kontrolu delatnosti i procesa upravljanja otpadom,
• transport otpada,
• uspostavljanje, rad, zatvaranje i održavanje postrojenja za tretman otpada,
• monitoring,
• savetovanje i obrazovanje u vezi delatnosti i aktivnosti na upravljanju otpadom.
Ovaj sistem se zasniva na izboru i primeni efikasnih tehnologija kojima se ostvaruju specifični ciljevi upravljanja otpadom uz odgovarajuću izgradnju zakonske regulative. Osnovni preduslov za uspešnu implementaciju i funkcionisanje integralnog sistema upravljanja otpadom je određeno hijerarhijsko odvijanje aktivnosti u okviru njega, što je prikazano na slici.

Slika br 3
2.3.Nacionalna strategija upravljanja otpadom
Nacionalna strategija upravljanja otpadom – sa programom približavalja Evropskoj uniji usvojena je 4. jula 2003. godine od strane Vlade Republike Srbije. Ona predstavlja bazni dokument kojim se obezbeđuju uslovi za racionalno i održivo upravljanje otpadom na nivou Republike.
Strategija određuje:
• Pravce u skladu sa ekonomskim razvojem;
• Pravce u skladu sa zahtevima i planovima Evropske unije;
• Hijerahiju mogućih opcija;
• Aktivnosti u postupku harmonizacije sa zakonskom regulativom EU;
• Odgovornosti;
• Ciljeve;
• Zadatke.
Implementacijom strategije se postiže veliki broj ciljeva od značaja za sve nivoe vlasti – od lokalne samouprave do republičkog nivoa. Kao najvažnije potrebno je izdvojiti:
• zaštitu i unapređenje životne sredine,
• zaštitu zdravlja ljudi,
• dostizanje principa održivog upravljanja otpadom,
• promenu stava prema zaštiti životne sredine i otpadu, kao jednom od njenih segmenata,
• povećanje nivoa javne svesti.
Proces pridruživanja Evropskoj uniji i harmonizacija domaćeg i evropskog zakonodavstva u oblasti otpada obuhvatili su i osnovne principe koji se primenjuju u cilju poboljšanja sistema upravljanja otpadom na prostoru naše zemlje:
• smanjenje količina nastalog otpada;
• prevenciju nastajanja otpada;
• rešavanje problema otpada na mestu nastanka;
• princip separacije otpada;
• princip reciklaže što veće količine otpada;
• princip racionalnog korišćenja postojećih kapaciteta za preradu otpada;
• princip racionalne izgradnje postrojenja za tretman;
• princip monitoringa zagađenja u cilju očuvanja kvaliteta životne sredine.
Primena osnovnih principa upravljanja otpadom prikazanih u ovom strateškom okviru, tj. rešavanja problema otpada na mestu nastajanja, principu prevencije, odvojenom sakupljanju otpadnih materijala, principu neutralizacije opasnog otpada, regionalnog rešavanja odlaganja otpada i sanacije smetlišta, implementiraju se osnovni principi EU u oblasti otpada i sprečava dalja opasnost po životnu sredinu i generacije koje dolaze.
U cilju prevazilaženja navedenih problema u Nacionalnoj strategiji je prikazano rešenje koje obuhvata formiranje mreže 5 vrsta infrastrukturnih objekata na području Srbije u funkciji efikasnog upravljanja otpadom, koji su prikazani u tabeli.
Vrsta objekta Broj objekata
Regionalne sanitarne deponije 29
Transfer stanice 44
Reciklažni centri 17
Centri za kompostiranje 7
Spalionice komunalnog otpada 4
Deponija Specijalno projektovano mesto za odlaganje otpada na površini ili ispod površine zemlje gde se otpad konačno odlaže uključujući: interna mesta za odlaganje (deponija gde proizvođač odlaže sopstveni otpad na mestu nastanka), stalna mesta (više od jedne godine) koja se koriste za privremeno skladištenje otpada, osim transfer stanica i skladištenja otpada pre tretmana ili ponovnog iskorišćenja (period kraći od tri godine) ili skladištenja otpada pre odlaganja (period kraći od jedne godine).
Transfer stanica Mesto do kojeg se otpad doprema i privremeno skladišti radi razdvajanja ili pretovara pre transporta na drugo mesto radi skladištenja, tretmana ili odlaganja.
Reciklažni centar Mesto gde se vrši ponovna prerada otpadnih materijala u proizvodnom procesu za prvobitnu namenu, organsku reciklažu ili drugu namenu, osim u energetske svrhe
Centar za kompostiranje Mesto gde se vrši tretman čvrstog organskog otpada pod dejstvom mikroorganizama, u cilju stvaranja komposta, u prisustvu kiseonika i pod kontrolisanim uslovima.
Spalionice komunalnog otpada Mesto gde se vrši proces spaljivanja (insineracije) otpada tj., kontrolisani termički tretman otpada, sa ili bez iskorišćenja energije proizvedene sagorevanjem u stacionarnom ili mobilnom postrojenju, a koji obuhvata i pirolizu, gasifikaciju i sagorevanje u plazmi.