Berza hartijama od vrednosti

ISTORIJSKI RAZVOJ BERZE HARTIJA OD VREDTNOSTI

Mnogi istoricari iznose da svi dokazi upucuju na to da je Mediteran kolevka berze. Srednjovekovni Italijanski gradovi – države i to najpre Venecija a zatim i ostali Firenca, Ðenova, Verona i drugi, emitovali su prve dužnicke hartije od vrednosti kako bi podmirili stalne finansijske potrebe i ujedno izbegli povecavanje nepopularnih poreza. Otvaranjem novih pomorskih ruta i otkricem Amerike, trgovina je pocela da se koncentriše na odredenim mestima. Prostor današnje Belgije i grad Briž dobili su znacajno mesto jer su se nalazili na putu koji je premošcavao trgovinu sa jedne strane Mediterana a sa druge Baltika. Veliki deo trgovanja se odvijao u hotelu „Placa de la Bourse“ (nazvanom po familiji Van der Bourse) koje je postalo sininonim za organizovano tržište hartijama od vrednosti širom kontinentalne Evrope. U kuci Burzovih se trgovalo uglavnom obveznicama i novcem i sve do 1 500 godine prestavljala je centar ove trgovine.
Berza potice od latinske reci bursa sto znaci kesa, odnosno u postklasicnom latinskom jeziku rec bursa znaci I sastanak a ponekad I udruzenje. Ima shvatanja da termin berza potice od francuske reci bourse I oznacava kesu za novac.
U XV veku imamo prve organizovane berze, sa redovnim sastancima. Godine 1460, u Anversu osnovana je prva berza, a 1531.godine smestena je u posebnu zgradu koju je opstina dodelila sa natpisom da je zgrada namenjena trgovcima svih naroda i jezika. Zatim dolazi 1566.godina, kada je berza osnovana u Londonu, a 1563. godine u Parizu, i 1724 godine je osnovana Njujorska berza. Kraljevina Srbije donosi 1886.godine Zakon o javnim berzama, a 1894. godine osnovana je Beogradska berza. Ova berza bila je prva na Balkanu i bila je mesovitog tipa, na kojoj se trgovalo valutama, devizama, gotovinom i zlatom. Berza je prestala sa radom 1941. godine, a 1953. godine prestala je i formalno da postoji na osnovu odluke Vlade 1). Berza se osniva kao akcionarsko drustvo ili drustvo sa ogranicenom odgovornoscu.
Američka berza jeosnovana u Nju Jorku, kako bi obezbedila tržište za hartije od vrednosti koje se nisu nalazile na listingu njujorške berze. Američka berza se smatra nacionalnim tržištem i na njoj se obavlja trgovina na sličan način kao nanjujorškoj berzi. Danas se na njenom listingu nalazi oko 900 firmi. Od 1985. obim trgovine na berzi je rastao po godišnjoj stopi od 10%. Trgovina na berzi predstavlja oko 1% ukupne trgovine akcijama u SAD. Na berzi se tradicionalno trguje akcijama manjih i manje poznatih firmi, na šta ukazuju i zahtevi za listing (tržišna vrednost akcija u javnom posedu firme mora biti veća od 3 miliona dolara).
Tokijska berza je akcionarsko društvo koje omogućava trgovinu hartijama od vrednosti pod pokroviteljstvom premijera Japana. Radi se o ključnoj instituciji na sekundarnom tržištu, čije su osnovne funkcije: obezbeđenje kontinualne trgovine, nadzor nad trgovanjem, listing hartija, nadzor nad hartijama na listingu i nadzor nad radom učesnika u trgovini.Berzanski prostor je bio zatvoren krajem aprila 1999. godine i ponovo je otvoren maja 2000. godine. Ovaj prostor se danas sastoji od tržišnog centra, otvorene platforme, pozornice za prezentaciju, dvorane, media centra, informacione terase, izložbenog trga i istorijskog muzeja.Tokijsku berzu čine berza akcija i tržište akcija firmi sa brzim rastom. Berza je 2001. godine formirala novo tržište berzanskih fondova, odnosno fondova ili investicionih trustova koji poseduju portfolie akcija i koji prate kretanje osnovnog indeksa akcija.Na tokijskoj berzi se trguje: domaćim i inostranim akcijama, čistim i konvertibilnim obveznicama, obveznicama sa varantima, varantima, opcijama na akcije i indekse i fjučersima i opcijama na fjučerse.Tokijska berza utvrđuje veći broj indeksa, od kojih su najpoznatiji TOPIX i Nikkei indeksi. TOPIX predstavlja kompozitni indeks svih akcija kojima se trguje u okviru prvog odeljka berze.Što se tiče Nikkei indeksa, radi se o indeksu koji se utvrđuje za 225 akcija kojima se trguje u okviru prvog odeljka berze.
Londonska berza predstavlja globalno finansijsko tržište na kome istupaju neke od najsnažnijih kompanija u svetu. Radi se o berzi koja je razvijana tokom više od 300 godina. To je jedna od najstarijih berzi u svetu. Počeci berze su u XVII veku u jednoj londonskoj kafeteriji, u kojoj su se okupljali investitori i trgovci kako bi uložili kapital, odnosno došli do neophodnog kapitala za finansiranje velikih putovanja i poslovnih poduhvata. Londonska berza sama utvrđuje pravila ponašanja članica u poslovanju sa klijentima i kontroliše njihov rad. To je međunarodna berza akcija jer se na njoj trguje najvećim obimom kapitala. Ona pruža lepezu usluga i povezana je sa drugim međunarodnim berzama u svetu. Članovi berze mogu biti firme članice, učesnici u elektronskoj trgovini, članovi za saldiranje i članovi u ime drugih firmi članica.Berza ima 210 članova. Sastoji se od tri osnovna tržišta: glavnog, za rastuće kompanije i tržišta tehnologije. Glavno tržište je najznačajnije tržište prema veličini promete, broju zaključenih transakcija i vrstama hartija kojima se na njemu trguje.Na londonskoj berzi se trguje državnim obveznicama, zapisima, akcijama, varantima, svopovima, opcijama i fjučersima.Podatke o kretanju na berzi svakodnevno objavljuje Financial Times.
Frankfurtska berza-ova berza danas učestvuje sa više od 75% u ukupnom broju transakcija, što je čini najvećom berzom u Nemačkoj. To je organizacija javno-pravnog karaktera, za čiju stručnost i funkcionalnu osposobljenost garantuje Nemačka berza. Specifičnost berze, kao i drugih berzi u Nemačkoj, je da je osniva država, koja i upravlja i vrši nadzor nad radom berze, dok članovi mogu biti samo kreditne institucije, banke i investicioni fondovi.Organizacionu strukturu berze čine: savet, poslovodni odbor, komisija za odobrenje zvanične kotacije hartija na berzi, odbor za nadgledanje trgovine i berzanski sud.Postoje tri osnovne grupe učesnika, i to: berzanski posrednici (makleri), berzanski trgovci (hendleri) i ostali učesnici (bez ovlašćenja za trgovinu). Berzanski posrednici obavljaju poslove za druge, pri čemu postoje dve grupe ovih posrednika, zvanični posrednici (kurmakleri) i slobodni posrednici. Zvanični makleri posreduju između berze i kreditnih institucija koje učestvuju u trgovini, s tim što imaju i zadataknda utvrde kurseve hartija kojima se na berzi trguje. Oni mogu obavljati poslove u svoje ime i za svoj račun u ograničenom obimu i pod strogo utvrđenim uslovima.Predmet trgovine na berzi su dužničke, vlasničke i izvedene hartije od vrednosti (posebno opcije na akcije). Dužničke hartije kojima se može trgovati su državne obveznice, obveznice banaka i štedionica, hipotekarne založnice, obveznice sa vrijabilnom kamatnom stopom, konvertibilne obveznice i inostrane obveznice. Što se tiče akcija, razlikuju se akcije akcionarskihdruštava i akcije suvlasničkih društava.Berza u Frankfurtu se sastoji od zvaničnog, regulisanog, elektronskog, slobodnog