Krivično pravni aspekti zastite zivotne sredine

1.UVOD

Ekološki kriminalitet predstavlja vid savremenog kriminaliteta koji ima za posledicu zagađivanje vode, vazduha i zemljišta u većem obimu ili na širem području, čime se dovodi u opasnost život i zdravlje ljudi ili prouzrokuje uništenje biljnog i životinjskog sveta većih razmera, a koji je karakterističan po ekspanziji, tamnoj brojci, organizovanosti i kriminalitetu belog okovratnika. Međutim, zbog samih karakteristika ekološkog kriminaliteta jasno je da je isti široko rasprostranjen, povezujući lica iz različitih država, zbog čega je došlo do nastanka transnacionalnog ekološkog kriminaliteta, za koji u teoriji još uvek nema usaglašene definicije, budući da različiti kriterijumi definisanja dovode i do različitih definicija.

Uopšteno, možemo reći da transnacionalni ekološki kriminalitet obuhvata krivična dela protiv životne sredine sa međunarodnom ili globalnom dimenzijom, kao i određene vrste prekograničnih transfera, te krivična dela povezana za zagađenjem (vode, vazduha i tla) i krivična dela protiv biljnog i životinjskog života (uključujući kako ilegalan transfer živih životinja tako i prekogranični prevoz slonove kosti). Transnacionalni ekološki kriminalitet obuhvata trgovinu i krijumčarenje biljaka, životinja, prirodnih bogatstava i sredstava za zagađivanje koji su zabranjeni ili su u suprotnosti sa propisima ustanovljenim multilateralnim sporazumima o ekologiji i/ili nacionalnim propisima. Prema određenim podelama, sva inkriminisana ponašanja protiv životne sredine možemo grupisati u pet grupa: ilegalno odlaganje otpada, promet i odlaganje otrovnog otpada i nuklearnog materijala, protivzakonita seča šuma i zagađenje životne sredine, ilegalna trgovina supstancama koje zagađuju vazduh i nezakonit lov i ilegalna trgovina nezakonito ulovljenim životinjama. Ovim vidom kriminaliteta dolazi do ugrožavanja i/ ili oštećenja životne sredine, a samim tim i do narušavanja jednog od osnovnih prava čoveka.

Pravo na zdravu životnu sredinu predstavlja jedno od najbitnijih čovjekovih prava zagarantovanih  Ustavom Republike Srpske, a koje se u direktnoj srazmjeri sa svojim značajem i narušava.

2. KRIVIČNO-PRAVNI ASPEKTI ZAŠTITE ŽIVOTNE SREDINE

Zaštita životne sredine i njeno unapređenje, predstavljaju definitivno jedan od najznačajnijih problema, koji opterećuju savremeno čovečanstvo. Korišćenje novih i moćnih izvora energije, ubrzan naučno-tehnološki razvoj, izgradnja ogromnog broja industrijskih objekata i urbanih sredina, prouzrokovali su ozbiljno ugrožavanje i narušavanje prirodnih resursa, čime se destabilizuje očuvanje zdrave životne sredine i ujedno uravnoteženje odnosa, čovek-okruženje, tj. priroda. Zaštita čovekove životne sredine obuhvata čitav niz različitih, ali istovremeno međusobno povezanih vrednosti koje skupa predstavljaju neophodne preduslove za zdrav, delotvoran i uopšteno rečeno siguran život i rad kako sadašnjih, tako i budućih generacija. Pod zaštitom čovekove životne sredine treba podrazumevati: čuvanje prirode i prirodnih bogatstava; čistoće vazduha, vode i zemljišta; čuvanje flore i faune, zaštitu od zagađenja svih vrsta jonizirajućih zračenja, štetne buke, vibracija i sl. Ekološki kriminal se odnosi na sve radnje kojima se krše odredbe ekoloških propisa i kojima se pričinjava značajna šteta ili ugrožava životna sredina i zdravlje ljudi. Najpoznatije manifestacije ove vrste kriminala javljaju se kao nelegalne emisije ili ispuštanja supstanci u vazduh, vodu ili zemljište, nelegalna trgovina životinjama i biljkama, nelegalna trgovina supstancama koje uništavaju ozonski omotač ili pak opasnim otpadom i sl. Ekološki kriminal donosi veoma visoke profite njegovim počiniocima, teško se otkriva i prouzrokuje izuzetno ozbiljne negativne posledice po životnu sredinu.

Danas se on smatra ozbiljnim i široko rasprostranjenim problemom sa kojim se mora boriti na evropskom nivou. Problematiku ekološkog kriminala, ne treba tumačiti usko i isključivo s pravnog aspekta, već u jednom širem, odnosno sveobuhvatnijem društvenom kontekstu. Usko pravno poimanje, ekološki kriminal određuje kao svaki akt koji je suprotan ekološkim normama i koji se osnovano može procesuirati. Zapravo, suština ovakvog određenja odnosi se na postojanje pravno normiranih pravila ponašanja u oblasti životne sredine, koja su opšte obavezujućeg karaktera sa unapred određenim sadržajem i za čije kršenje je predviđena sankcija. Krivično pravna zaštita životne sredine je krajnja, ali istovremeno veoma efikasna i više nego nužna mera. Naime, ovakav pristup je proizišao iz shvatanja da se pre svega zaštita životne sredine ostvaruje kroz sistem preventivnih i represivnih zakonom propisanih mera, te da nije dovoljna samo mogućnost utvrđivanja građansko-pravne odgovornosti za štetu koja je prouzrokovana životnoj sredini. Efikasno sprovođenje ekološko-pravne regulative je od vitalnog značaja za suzbijanje i sprečavanje ove vrste kriminala, a time i za samo očuvanje zdrave životne sredine.

U najranijim fazama razvoja ekološkog prava, nasilje nad životnom sredinom bilo je sankcionisano ne baš strogim merama i kaznama upravno-pravnog i građansko-pravnog karaktera. Sami pravni propisi, nisu imali nikakav ili je to bio minimalan uticaj na kompanije, državne strukture i građane pojedince da se pridržavaju ekoloških normi. Njihovo poštovanje i regularno sprovođenje je od izuzetnog značaja za očuvanje životne sredine i prirodnih resursa u celosti. Savest na nivou pojedinaca, samog društva, država i nadnacionalnih tvorevina znatno je uznapredovala i danas sa sigurnošću možemo reći da je ekološki kriminal ozbiljan međunarodni problem koji je u porastu, a prepoznatljiv je, ne smo kao zagađenje vazduha, vode i zemljišta ili eksploatacije divljeg biljnog i životinjskog sveta u komercijalne svrhe koja vodi njihovom istrebljenju, već u razvijenim zemljama i kao najobičnije bacanje otpadaka na ulicu, iscrtavanje grafita ili vandalizam na javnim mestima.Danas, potreba za preduzimanjem pravnih mera u ovoj oblasti u vezi je sa ozbiljnim analizama i procenama da je ugrožavanje životne sredine krivičnim delima problem koji nanosi značajnu štetu životnoj sredini na globalnom nivou. Takođe, ova dela su pogodna za ostvarivanje značajnog profita za izvršioce sa minimalnim rizikom za otkrivanje i krivično gonjenje, posebno kada je reč o krivičnim delima sa ino-elementom. Posebnim problemom se smatra organizovani kriminal. Organizovani kriminal nastoji da svoju raznovrsnu delatnost uspostavi, održi i proširi na sve one oblasti društvenog života gde može da ostvari odgovarajuću korist. Ekološki kriminal je po svojoj prirodi nertko transnacionalnog karaktera i može se javiti i kao posebna vrsta organizovanog kriminala. U tim slučajevima manifestuje se kao trafiking prirodnim resursima, nelegalna trgovina biljkama i životinjama, nelegalno/ /nedozvoljeno ribarenje, nelegalna eksploatacija i trafiking mineralima i dragocenim kamenjem, drvetom ili opasnim otpadom.