Zaštita obalnih ekosistema plavnih područja u slivu Vrbasa

Tokom istorije ljudi su se naseljavali u blizini rijeka, jezera i obala. Rijeke i potoci donosili su čistu vodu i odnosili otpad. Kako su ljudska naselja rasla, povećavale su se potrebe za čistom vodom, ali i količina ispuštanja onečišćene vode. Od XVIII vijeka pa nadalje, evropska vodna tijela preuzimaju i zagađujuće tvari iz industrije. Uz kanalizacijske sisteme, postrojenja za prečišćavanje otpadnih voda i regulaciju zagađujućih tvari iz industrije i poljoprivrede, Evropa je napredovala u pogledu smanjenja ispuštanja u vodna tijela. Ipak, zagađenje voda i dalje predstavlja problem budući da se voda prekomjerno iskorišćava, a fizičke i klimatske promjene nastavljaju negativno uticati na kvalitet i dostupnost vode.

Kao i svaki drugi vitalni resurs ili živi organizam, voda može doći u opasnost. To se može dogoditi kada potražnja za vodom premaši raspoložive količine ili kada se zagađenjem smanji njezin kvalitet. Danas se politike Evropske unije bave nizom raznovrsnih pitanja koja se tiču vode, kao što su voda namjenjena za ljudsku potrošnju, komunalne otpadne vode, kvalitet vode za kupanje, plastični proizvodi za jednokratnu upotrebu, industrijske emisije i opasne hemikalije. Sveobuhvatnim programima i zakonodavnim aktima, kao što je Okvirna direktiva o vodama (ODV), jačaju se ovi specifični dijelovi zakonodavstva Evropske unije.

Za razvoj svih hidrotehničkih sistema, pa tako i sistema zaštite od voda, posebno treba obratiti pažnju na interakcije tih sistema sa drugim sistemima i sa okruženjem. Te interakcije vodoprivrede sa ostalim sistemima su čvršće i međusobno uslovljenije nego u slučaju drugih infrastrukturnih sistema, pa se razvoj ili zaostajanje hidrotehničke infrastrukture najneposrednije odražava  na stanje i uslove za razvoj svih ostalih sistema. Posebno je izražena međuzavisnost vodoprivrednih sistema sa urbanim, ekološkim i socijalnim sistemima, uz izrazito dvosmjernu povezanost, koja podrazumijeva da se pozitivna ili negativna događanja u bilo kom od tih sistema najneposrednije odražavaju na vodoprivredu, ali i obratno-događanja u vodoprivredi se neposredno odražavaju na stanje i razvoj drugih sistema.

Kada se radi o uticajima vodoprivrednih sistema na životnu sredinu, neophodno je voditi računa o: potrebi stvaranja uslova za potpuno saniranje i poboljšanje ekološkog stanja čitavog pojasa riječne doline i njenih pritoka, sada ugroženog intenzivnim zagađivanjem tečnim i čvrstim otpadnim materijama, uređenju zaštitnih pojaseva, zaštiti vodotoka, u konkretnom slučaju Vrbasa i njenih neposrednih pritoka, očuvanju biodiverziteta, zaštiti vlažnih staništa u riječnoj dolini u skladu sa Ramsarskim protokolom, zaštiti ihtiofaune u Vrbasu i antierozionom uređenju riječnih slivova neposrednih pritoka, što je jedan od preduslova za postupno obogaćivanje biodiverziteta. Cilj je da se mjerama zaštite od erozije ujedno stvaraju i uslovi da zaštićeni slivovi obezbjeđuju stabilne prihode koji omogućavaju uredno održavanje zaštitnih sistema i privređivanje dijela radno sposobnog stanovništva.

Bitno je istaći da se zaštita životne sredine samo manjim dijelom ostvaruje neposrednim ulaganjem u planirane mjere ekološke zaštite. Značajniji dio mjera zaštite životne sredine se ostvaruje na način da realizacija predloženih mjera postavi princip obaveznosti da se na čitavom području neposrednog sliva rijeke Vrbas ubuduće poštuju vrlo jasni ekološki uslovi i ograničenja, koja su u skladu sa standardima koji se koriste na području Evropske unije (EU) za zaštitu životne sredine.

To se prije svega odnosi na zahtjev o kontroli emisije zagađenja na samim izvorima zagađenja, obaveznost prečišćavanja otpadnih voda naselja i industrija, način realizacije deponija komunalnog otpada, zaštitu ihtiofaune, sanitarno uređenje naselja, itd.

Realizacija predloženih mjera kroz plan treba da obezbijedi ispunjavanje sljedećih važnih klasa ekoloških ciljeva: striktno poštovanje postojećih standarda EU u pogledu monitoringa, kontrole i prečišćavanja otpadnih voda iz koncentrisanih zagađenja industrija; stvaranje uslova za sanitaciju naselja i ubrzavanje realizacije izgradnje postrojenja za prečišćavanje otpadnih voda naselja u slivu rijeke Vrbas; spriječavanje sadašnjeg destruktivnog razaranja vodenih i priobalnih ekosistema i ribljih staništa nekontrolisanom eksploatacijom pijeska i šljunka iz korita, inundacija i sa obala rijeke Vrbas; zaštita ihtiofaune i vodenih biocenoza, i stvaranje svih ekoloških preduslova za obnovu i revitalizaciju ihtiofaune i poboljšanje biološke raznovrsnosti rijeke Vrbas; striktna kontrola i uređenje deponija čvrstog otpada, u cilju zaštite voda.

Cilj rada je da se sagledaju i analiziraju mogući uticaji i mjere ublažavanja tih uticaja na životnu  sredinu sa aspekta njene zaštite i očuvanje postojećeg stanja u životnoj sredini u toku i nakon poplavnog događaja.

Integralno upravljanje riječnim slivom Vrbasa podrazumijeva da predviđene strukturne i nestrukturne mjere zaštite od poplava istovremeno obuhvate spriječavanje daljeg pogoršanja karakteristika prirodnog stanja i poželjnu rehabilitaciju izgubljenih prirodnih elemenata.