Demokratija

U V O D

Država je osnovni i najvažniji oblik političkog organizovanja društva. ”Savremeno čovečanstvo živi u organizovanim političkim zajednicama i državama. ” Država je jedna od najstarijih i najznačajnijih društvenih tvorevina. Još od svog nastanka ona se na određen način prožima sa društvom i izaziva neprestano pažnju mnogih mislilaca koji su nastojali da otkriju suštinu društvenog života i odnosa čoveka i društva (države).

Pojam država u slovenskim jezicima potiče od glagola držati (vlast, ljude, teritoriju) , što ukazuje da je država ona teritorija sa svojim stanovništvom koju drži vladar pod svojom vlašću kao svoj posed. U ovom smislu se izraz država koristi i u Dušanovom zakoniku. U užem smislu, nazivom država označava se sam državni aparat, hijerarhijska organizacija sastavljena od nosilaca državne vlasti i činovnika koji ulaze u sastav njenih različitih organa. U širem smislu, pod državom se podrazumeva celokupno društvo obuhvaćeno jednom državnom organizacijom, dakle ne samo državni aparat, nego i teritorija i stanovništvo koji su pod istom državnom vlašću. Dakle, Država je politička i istorijska tvorevina. Ona nastaje, u modernom smislu reči, tokom XVI veka, uporedo sa jačanjem građanskog društva.
Osnovno obeležje države je vladavina, odnosno organizovano upravljanje ljudima u jednoj zajednici. Vladavina je ”institucionalizovani oblik upravljanja”. Istovremeno, vladavina je izraz političkog režima, odnosno političkog sistema. Oblici političkog poretka se određuju prema političkom nosiocu suverene državne vlasti. Taj nosilac može biti većina ili manjina naroda. Ako se politički sistem razume kao odnos javne vlasti i društva, onda je izuzetno značajno kako se taj odnos ostvaruje, odnosno kako se vlada u društvu. Postoje dva osnovna tipa vladavine, a to su:

• autokratija i
• demokratija.

Sadržaj ovog rada bazira se na demokratiji, na njenom nastanku, razvoju, oblikovanju i širenju kroz istoriju, uz objašnjenje samogpojma demokratije, uslova i načina favorizacije pojam, uslove i načine favorizovanja vlade naroda odnosno izabranih predstavnika naroda.

Istorijski razvoj demokratije

Demokratija (grč. Demos – narod; kratos – vladavina) u doslovnom prevodu znači vladavina naroda, odnosno to je tip vladavine koji se u najširem i izvornom značenju može odrediti kao vladavina naroda. To je državna forma u kojoj državna vlast proizilazi iz naroda i direktno ili indirektno biva izvršavana od naroda Demokratija je nastajala, razvijala se, širila i oblikovala kroz stotine, pa i hiljade godina, sve do današnjih dana. U tom ogromnom vremenskom rasponu od antičkih gradova, preko srednjovekovnih slobodnih gradova, do perioda liberalnog kapitalizma (XVIII i XIX vek) , odnosno do kasnog kapitalizma (XX vek) , ni reč „narod“, ni reč „vladavina“, pa ni reč „demokratija“, nisu imale uvek isto značenje. Zato je ispravnije govoriti o demokratijama, nego o demokratiji, jer je u istoriji bilo više oblika demokratije, kao što ih i danas ima više vrsta Demokratija je u svakoj zemlji nastajala i razvijala se na drugi način i u drugačijim oblicima, saglasno uslovima i potrebama. Na jedan način se razvijala demokratija u Engleskoj, na drugi u Francuskoj ili Nemačkoj, Italiji, Srbiji itd. Demokratija ni danas nije jedan definitivno, jasno i raspoznatljivo uobličen politički sistem i način organizacije društva i njegovih institucija, već nešto što je stalno u razvoju. Društvena praksa obogaćuje i jača demokratiju, ali postavlja i mnoga pitanja na koja današnjica treba da da odgovor. Još u antička vremena filozofi Platon, Aristotel, Ciceron i drugi raspravljali su o tome koji je oblik društvenog uređenja najbolji – vlast jednog čoveka (monarhija) , vlast više ljudi (aristokratija) ili vlast mnogo ljudi (demokratija). Oni su, pri tom, jasno ukazivali da se svaki od ovih oblika može izvrći u svoju suprotnost: monarhija u tiraniju, aristokratija u oligarhiju, a demokratija u ohlokratiju ili, čak, anarhiju.

Antička Grčka, odnosno Atina, prestavlja kolevku demokratije. Stari Grci su prvi uveli demokratiju kao pojam i kao načelo političkog uređenja i kao društvenu praksu. Tamo se javio prvi, klasičan oblik demokratije, koja se odlikuje time što se razvijala u tada još malobrojnim gradovima – državicama. U javnom životu grada – države učestvovali su samo „građani“ tj. Slobodni ljudi, i to samo muškarci, koji su bili međusobno povezani ekonomski, verski, običajno. Građani su međusobno politički komunicirali i svi su mogli neposredno učestvovati u javnom životu, bez neke veće kontrole od strane centralne vlasti. To je bilo moguće jer se antička demokratija ostvarivala u uslovima grada – države, odnosno malog broja ljudi, onih koji su mogli učestvovati u upravljanju gradom. Žene su se bavile kućnim poslovima, robovi su obrađivali zemlju i radili sve druge poslove. Kod građana Atine bilo je duboko usađeno osećanje javne dužnosti i vezanosti za svoju demokratsku republiku a negovane su i druge građanske vrline.
Atinska narodna skupština ili agora (grčki agora – trg) , koju su sačinjavali svi slobodni ljudi, bila je vrhovni organ vlasti. Ona se sastajala na otvorenom prostoru, na glavnom gradskom trgu u Atini. Skupština je raspravljala o svim pitanjima i poslovima grada – države odnosno donosila zakone, utvrđivala poreske obaveze, a često utvrđivala i sudske presude. Za pojedine funkcije građani su javno birani (i bili plaćeni za svoj rad). Na tim funcijama ostajali su vrlo kratko i bivali zamenjivani drugim izabranim građanima. Bio je to specifičan oblik neposredne demokratije.

U antičkom Rimu već je manje demokratskih tradicija, čak i u periodu kada je Rim bio republika (509 – 27. Pre n. E.). Rimska država, koja je i sama u početku bila grad – država, ubrzo je osvojila ogromna prostranstva, stvorila veliku imperiju kojom je vladao uski krug odabranih (oligarhija). No, posle pada Rimskog carstva kraj VI veka p. N. E., politički život rimske države ispunjen je borbom između narodnih masa i povlašćenog društvenoh sloja). Bila je to borba običnih ljudi za učešće u upravljanju gradovima, pa i državom.

Srednji vek se ne odlikuje značajnim demokratskim iskustvom, sem u nekim slobodnim gradovima, i to u kasnom srednjem veku. Sva vlast bila je u rukama feudalnog gospodara i samog monarha tj. Cara, kralja, kneza, koji je i sam bio vrhovni feudalac. Vekovima posle propasti antičke Grčke, feudalni gospodari u evropskim državama imali su neograničenu vlast. Tek od XIII veka počinje da jača izvestan uticaj svetovne i duhovne vlastele, ali i nju su činili feudalni gospodari i crkveni velikodostojnici. Samo hrišćanstvo, koje je u početku bilo religija siromašnih, propovedajući jednakost ljudi (istina pred Bogom) , ubrzo je okrenulo leđa narodu, štiteći vladajući poredak ( „Svaka vlast je od Boga“, propovedalo je sveštenstvo).
Sa novim tehničkim pronalascima, otkrićem Amerike i nastajanjem novog, industrijskog načina proizvodnje, kao i sa razvojem trgovine i širenjem tržišta, javlja se i nova društvena grupa, tada nazvana „treći stalež“ tj. Buržoazija ili građanstvo. Oni se zalažu za sve značajnije učešće u ne samo u ekonomskom već i u političkom životu i odlučivanju o pitanjima od opšteg interesa. Tako se već od XVI veka u Engleskoj i još nekim evropskim zemljama javljaju prvi vidovi predstavničke demokratije, ograničava se apsolutna vlast vladara, a u slobodnim gradovima nastaju začeci gradske samouprave.

Sa buržoaskim (građanskim) demokratskim revolucijama u XVII, XVIII i XIX veku, demokratija definitivno krči sebi put i biva ugrađena u savremeni način političkog organizovanja i života, prvo u Evropi i Severnoj Americi, a onda i u drugim zemljama. Ideje, praksa i obrasci antičke demokratije sada se javljaju u novom ruhu, u novim društvenim, ekonomskim i kulturnim uslovima, u sasvim novom političkom ambijentu.

U modernim državama demokratija predstavlja politički režim u kom većina naroda, na unapred tačno određen način može stalno ili povremeno da učestvuje u vršenju državne vlasti (preko svojih neposredno izabranih predstavnika) , kontroli rada svojih predstavnika, postavlja pitanje njihove odgovornosti itd. Dakle, ona nije „vladavina naroda“, već vladavina u ime i u interesu naroda.