Devizni kurs

DEVIZNI KURS

Uvođenje fluktuirajućih deviznih kurseva u sistem devizno kursnih aranžmana početkom 1970 tih godina prestavljalo je izazov za ekonomske naučne krugove.
Velika i neregularna kolebanja deviznih kurseva koja su nastupila tih godina ukazivala su na potrebu za revidiranjem teorijskog stava u pogledu determinanti deviznog kursa

Devizni kursevi počinju da se kreću u obimu i smeru koji je sve teže proreći i predvideti, ostavljajući negativan trag na trgovinske i finansijske odnose između otvorenih ekonomija i rezultate poslovanja njihovih subjekata uključenih u međunarodne tokove roba i kapitala. Ponovo u sam fokus ekonomske analize ulaze ulaze realni devizni kursevi jer su oni ti koji definišu međunarodnu konkurentnost

Savremena teorija deviznih kurseva u svojoj početnoj tački analize deviznih kurseva polazi od stava da devizni kursevi prestavnjaju relativne cene nacionalnih valuta i da su oni u režimu fluktuirajućih deviznih kurseva uslovljeni ponudom i tražnjom na deviznom tržištu. Ova činjenica prestavlja samo polaznu tačku analize formiranja deviznih kurseva i njihovog odnosa sa drugim makroekonomskim varijablama ili delovanjem nadležnih organa

 
POJAM DEVIZNO – KURSNOG RIZIKA I HEDžINGA

Kretanje deviznih kurseva (cena valuta) i njihova relativna odstupanja od konvencionalnog izabranog zajedničkog imenitelja bila su poznata i pre sedamdesetih godina ovog veka, pre prelaska na devizno kursne aranžmane tipa fleksibilnih deviznih kurseva. Međutim za ova osciliranja se može reći da su bila neznatna i zanemarljiva. Valutni pariteti bili su uspostavljeni u odnosu na dolar (odnosno zlato) i osciliranje deviznih kurseva odvijala su se u okvirudozvoljenog minimalnog procentualnog odstupanja, najpre 1%, a nešto kasnije i 2, 25% od pariteta valute. U okviru dozvoljenih oscilacija devizni kurs se održavao intervencijama centralne banke iz monetarnih rezervi. U tako uspostavljenom sistemu fiksnih deviznih kurseva oscilacije deviznog kursa oko pariteta bile su limitirane i moguće su bile zvanične promene deviznog kursa samo u slučaju fundamentalne platnobilansne neravnoteže

Ovaj sistem deviznih kurseva ulivao je sigurnost svim ekonomskim subjektima prilikom donošenja poslovnih odluka, kako na internom, tako i na međunarodnom planu. Fiksirani pariteti otklanjali su nesigurnost i neizvesnost po pitanju međunarodne trgovine i investiranja van granica svoje zemlje. Uslovno rečeno, nije postojao rizik deviznog kursa, i na osnovu njega neizvesnost u pogledu kretanja vrednosti prihoda, imovine ili pak konkurentske snage subjekta na stranim robnim i finansijskim tržištima

Početkom sedamdesetih godina situacija se menja iz korena. Većina razvijenih zemalja zapada prelazi na devizno kursne aranžmane tipa fleksibilnih deviznih kurseva i njihov ekstremni vid fluktuirajuće (plivajuće) devizne kurseve. Ovo je bio znak da više nije potrebno utvrđivati paritet nacionalne valute. Devizni kurs postaje isključivo funkcija ponude i potražnje deviza na deviznom tržištu. Valutama je dozvoljeno da «plivaju», da pronađu svoju sopstvenu vrednost na tržištu.

Prelazak na fluktuirajuće devizne kurseve značio je za ekonomske subjekte (korporacije i banke) pojavu jednog novog tipa rizika u njihovom poslovanju –devizno – kursnog rizika (exchange rate risk)

Osciliranja deviznih kurseva postaju svakodnevna, nekontrolisana, nepredvidiva i značajna. Ovakva kretanja deviznih kurseva bivaju rezultat prelaska na fluktuirajuće devizne kurseve, velikog talasa inflacije, recesije koja je zahvatila svetsku privredu, kretanja oslobođenog kapitala od jednog do drugog poslovnog centra, kao i mnoštvo drugih ekonomskih (i van ekonomskih) faktoraproizvedenih u realnoj i monetarnoj sferi.

Rizik deviznog kursa definiše se pre svega kao potencijalni gubitak na nepokrivenoj i nezaštićenoj otvorenoj deviznoj poziciji (imovini, potraživanjima, kapitalu i obavezama koje glase na stranu valutu) u slučaju da (gledano iz ugla jedne valute u kojoj se izveštava) valuta na koju glasi devizna pozicija depresira. Ova otvorena devizna pozicija naziva se još i deviznom izloženošću (exchange exposure). Rizik deviznog kursa može, sa druge strane da figurira i kao potencijalna zarada u slučaju da strana valuta apresira u odnosu na izvešutajnu valutu.

Devizna izloženost može biti duga i kratka.
Duga izloženost znači da potraživanja denominirana u jednoj valuti premašuju obaveze denominirane u istoj valuti.
Kada je kratka izloženost u pitanju obrnut je slučaj. Aktiva odnosno budući priliv i pasiva, odnosno budući odliv nemaju kontra stavku koja bi im odgovarala i po valuti ili po datumu dospeća u datom iznosu

U slučaju depresijacije ili devalvacije strane valute višak izložene aktive nad izloženom pasivom podrazumeva potencijalni gubitak. Isto tako, ako izložena pasiva (obaveze) premašuje iznos izložene aktive u stranoj valuti, apresijacija ili revalvacija strane valute vodiće gubitku na toj izloženoj poziciji

Korporacije ukoliko ne žele da ostave devizne pozicije otvorene i nezaštićene od budućih promena relativnih cena valuta, i ući u špekulativne operacije, moraju pristupiti minimiziranju, izbegavanju ili zaštiti kursnog rizika.

Međunarodne korporacije, izvoznici, uvoznici, velike poslovne banke i ostali ekonomski subjekti uključeni u međunarodne tokove robe i kapitala, imaju pred sobom na raspolaganju različite instrumente i tehnike kojima se mogu služiti radi minimiziranja, pokrivanja ili izbegavanja deviznog rizika.

Kada je u pitanju minimiziranje efekata kursnog rizika i neutralisanje valutne izloženosti sa aspekta subjekta koji se služi oviminstrumentima i tehnikama, kao i sa aspekta predmeta devizne izloženosti, svi ovi metodi mogu se podvesti pod dva pojma:

• covering (pokrivanje kursnog rizika)
• hedging (ograđivanje, zaštita od kursnog rizika)

Pokrivanje (covering) valutnog rizika podrazumeva zaštitu njenog budućeg toka, identifikovane i kvantifikovane vrednosti, od promene deviznog kursa. To je slučaj kod priliva u stranoj valuti od izvora robe, odliva po osnovu uvoza robe i usluga, primanja dividendi od investicija u inostranstvu početkom svake godine, otplate uzetog finansijskog kredita u inostranstvu i slično.

Zaštita (hedging) od kursnog rizika podrazumeva zaštitu vrednosti aktive locirane u stranoj zemlji i zaštitu vrednosti budućih prihoda koje proizvodi ta aktiva nominirana u stranoj valuti