Razvoj književnog jezika kod Srba

Uvod

U ranom srednjem veku, kao i kod svih slovenskih naroda, književnost kod Srba se negovala u crkvi, pisana na staroslovenskom jeziku, prvim pismom – glagoljicom, koja je kasnije zamenjena ćirilicom. Tokom vremena i Crbi su, kao i drugi slovenski narodi, u staroslovenski jezik unosili poneku osobinu narodnog jezika. Tako je nastao najstariji srpski književni jezik, poznat u nauci kao staroslovenski u srpskoj redakciji (ili srpskoslovenski jezik). Tim književnim jezikom pisana su crkvena i svetovna dela od kraja HII veka (iz koga je vremena čuveno Miroslavljevo jevanđelje) , pa sve do prve polovine HVIII veka. Narodni jezik je postepeno ulazio u književnost. Srpski književni jezik je govorni i pisani jezik kojim se članovi srpske jezičke zajednice služe u svakodnevnom opštenju, u razgovoru, školi, u publicistici – u kulturi uopšte, a koji je zasnovan na utvrđenim jezičkim pravilima koja obuhvataju fonetiku, morfologiju i sintaksu. Ta pravila čine normu književnog jezika. Književni jezik predstavlja veliku kulturnu tekovinu, čije je stvaranje započeo, i u velikoj meri završio, Vuk Stefanović Karacić.

 
Od staroslovenskog ka srpskoslovenskom jeziku

Mukotrpan posao solunske braće Ćirila i Metodija na stvaranju prvog slovenskog književnog jezika, a samim tim i njihovog prvog pisma, finalizovan je odlaskom ovih prosvećenih Grka u misiju širenja hrišćanstva među moravskim Slovenima. Odgovorna dužnost poverena je bila iskusnim misionarima koji su, istovremeno, poznavali i govor Slovena iz okoline Soluna. Pri prevođenju neminovan je bio i prodor grčke leksike za pojmove koje Sloveni nisu imali, kao i složenijih grčkih sintaksičkih konstrukcija. Prevođenje bogoslužbenih knjiga već je bilo završeno u Vizantiji, a misija je na severozapadu počela 863. Godine, te se ona uzima kao godina početka slovenske pismenosti. Prvi književni jezik koji su Srbi koristili bio je, dakle, staroslovenski zajednički književni jezik za sve Slovene u periodu od IX do XI veka. Staroslovenski jezik je bio isključivo jezik pisane komunikacije, bogoslužbenog karaktera, kojim niko nije govorio (mada su se tekstovi crkvenih knjiga glasno čitali i pojali) , ali koji se niti gramatički niti leksički nije isuviše razlikovao od tadašnjih narodnih govora srpskih. Najznačajniji spomenik ovoga jezika sa srpskih štokavskih prostora je Marijino jevanđelje, (glagoljica) napisano najkasnije početkom XI veka.
Već u ovim staroslovenskim spomenicima počinje da se prepoznaju i pojedine glasovne crte srpskog narodnog jezika, tj. Lokalnih štokavskih govora. Iako je staroslovenski jezik bio kanonizovan jezik koji se nije smeo menjati, ipak su vremenom u njega počele da prodiru osobine bliskog, srpskog narodnog jezika, što se tumači nesvesnim uticajem tzv. Unutrašnjeg diktata prepisivača (tj. Izgovaranja reči „u sebi”) pri prepisanju rukopisa.  Celokupna srpska srednjovekovna književnost napisana je Srpskoslovenskim jezikom. Na srpskoslovenskom jeziku, osim crkvenih tekstova, pisani su i poslovni dokumenti, ugovori, odredbe i naredbe vladara i feudalaca, prepisnice, priznanice itd. U tim tekstovima srpskoslovenski jezik dobio je više osobina narodnog jezika. Najznačajniji sačuvani spomenici pisani srpskoslovenskim jezikom:

1. Miroslavljevo jevanđelje (12. Vek) – najstariji sačuvani spomenik pisan ćirilicom na srpskoslovenskom jeziku.
2. Povelja Stefana Prvovenčanog (13. Vek) – predstavlja najstariji sačuvani srpski spomenik pisan narodnim jezikom.
3. Dušanov zakonik (1349. Godina) – najznačajniji pravni dokument pisan ćirilicom. Nastao je 1349. Godine.

Pisma našeg jezika u prošlosti i danas

Staroslovenski spomenici potvrđuju upotrebu dva pisma — starijeg, glagoljice, i mlađeg, ćirilice. U drugoj polovini IH veka Sloveni su dobili prvo pismo nazvano glagoljica. Pretpostavlja se da je njen sastavljač bio Ćirilo, Grk koji ju je napisao po ugledu na grčko pismo. Ćirilo i Metodije su 860. Godine, kao misionari, posetili Hazare, narod u južnoj Rusiji. Ovo putovanje je bilo važno za Ćirila jer se tada upoznaje sa jevrejskim i samarićanskim pismom čije tragove pronalazimo u glagoljici. Glagoljica je imala 38 znakova, od čega 36 slova i 2 digrama (slova od dva slovna znaka). Naziv je dobila od glagola glagolati, što znači govoriti. Najpoznatiji spomenici pisani glagoljicom:

1. Zografsko jevanđelje
2. Kijevski misal
3. Asemanijevo jevanđelje

Funkcionalnija ćirilica potisnula je i kod Srba glagoljicu. Tako je nacionalno pismo kod Srba od davnina postala ćirilica. Ćirilica je slovensko pismo, nastalo u Makedoniji ili možda u Bugarskoj krajem IH ili početkom H veka. Dobila je ime po Ćirilu (Konstantinu) , slovenskom prosvetitelju. Neki veruju da ju je stvorio Kliment Ohridski, ali se predpostavlja da je to mogao biti i Konstantin Reslavski, pa i sam car Simeon Veliki, ili možda neko drugi od učenika svete braće ili su to učinili svi zajedno. Ćirilicu su rano primili Srbi, Rusi i Bugari. Originalni rukopisi iz vremena Ćirila i Metodija nisu sačuvani. Najstariji rukopisi – spomenici potiču iz X i XI. Veka i nazivaju se Prepisi. Svi prepisi sadrže izvesne promene koje su svojstvene onome ko ih je prepisivao.
Latinica je pismo starih Rimljana, nastala između VIII i VI veka pre naše ere. Ovo pismo doživljavalo je mnoge promene. Naša latinica ima trideset slova, od kojih su tri dvoslovna (dž, lj, nj).

Ruskoslovenski jezik

Krajem 17. Veka Austrija vodi rat protiv Turske na našoj teritoriji. Srbi, želeći da konačno proteraju Turke iz Srbije, učestvuju u ovom ratu na strani Austrije. Uprkos značajnim pobedama (1689. Austrijska vojska ulazi u Niš) , Austrija se povlači kako bi zaštitila svoju zapadnu granicu od Francuza čime su Srbi ostavljeni na milost i nemilost Turcima. Bojeći se surove turske odmazde, narod je 1690. Krenuo u Veliku seobu podvođstvom patrijarha Arsenija III Čarnojevića. Tako su Srbi došli na prostore današnje Vojvodine i južne Mađarske, tadašnje Ugarske Srbi u Austrijskom carstvu nisu dobili obećane privilegije. Naprotiv, bili su izloženi velikom kulturnom, verskom i političkom pritisku. Srbima je najveća opasnost pretila od pokatoličavanja. Kako bi sačuvali svoja nacionalna obeležja, Srbi ponovo obnavljaju i ojačavaju veze sa pravoslavnom Rusijom. U to vreme, Rusijom vlada car Petar I Veliki.
Na poziv srpskog mitropolita, 1726. Godine u Sremske Karlovce stiže Maksim suvorov i osniva Slavjansku Školu. Emanuil Kozašinski dolazi u Karlovce 1733. I otvara Latinsku školu.
Dolaskom ruskih učitelja u Vojvodinu počinje nova faza u razvoju književnog jezika. Ruskoslovenski jezik brzo potiskuje dotadašnji srpskoslovenski i postaje novi književni jezik srpskih pisaca. Prvo delo pisano ruskoslovenskim jezikom je „Stematografija“ Hristifora Žefarovića iz 1741. Godine. Jovan Rajić, jedan od najznačajnijih srpskih pisaca s kraja 18. Veka, napisao je 1794. Godine „Istoriju raznih slovenskih naroda“ ruskoslovenskim jezikom.