Neoklasična teorija organizacija rada u proizvodnom sistemu

Općenito o teorijama organizacije
Ima mnogo tumačenja pojma organizacije. Svi se slažu da organizacija predstavlja skup dijelova (tačnije ljudi) koji su u odnosu i zavisnosti i koji funkcionišu ka postizanju cilja. Neki na organizaciju gledaju kao na sistem. Najčešće je tumačena kao radni sistem koji služi ostvarenju ciljeva.Ali i mimoilaženja kod vrste tih odnosa, podjele uloga, postavljanja ciljeva, raspodjele moći, komandovanja.Organizacija je u početku vezivana striktno za proizvodnju, ali ima je politici, ekonomiji, zdravstvu, obrazovanju.Organizovanost se vezuje za  efikasnost, efektnost, planiranost, osmišljenost, principe.Neki su zarad ciljeva, išli u pretjeranu rigidnost, hijerahiju, ali danas se gleda na organizaciju kao na sistem međusobno zavisnih dijelova, te je svaki vrijedan sam po sebi. Insistira se na interakciji, pravu odlučivanja, fleksibilnosti, saradnji, dinamičnosti, funkcionalnom jedinstvu itd. Temeljne postavke teorije organizacije premda su u početku bile poticajne, s vremenom su postale nedostatne za dalji razvitak organizacije.Tretman organizacije kao strogo logičan  i racionalan društveni sistem predstavlajo je model u kojem nema mjesta za ljudske emocije. Takav koncept organizacije preduzeća ostavlja vrlo malo prostora za ljudsku dimenziju organizacije. Čovjek je promatran kao hladno i racionalno biće, slično stroju, te se stoga može jednostavno motivirati i to samo ekonomskim motivima. Autori klasične teorije smatrali su da radnik u organizaciji djeluje kao izolirana jedinica te ga kao takvog treba i promatrati, kao da je njegov manjkav učinak rezultat određenih čimbenika kao što su:

•    suvišni pokreti pri radu koji rasipaju snagu i  troše vrijeme
•    nedostaci mikroklime (velika buka,slabo osvjetljenje,pretjerana vlaga i sl.)
•    forsira se formalna struktura sistem hijerarhijskih odluka itd.

Tokom razvoja područja organizacije rada razvijale su se različite teorije. Najčešće se sreće podjela organizacije na:

1. klasičnu teoriju
2. neoklasičnu teoriju
3. modernu teoriju

Prekretnica u proučavanju organizacije se dogodila objavljivanjem djela F.W.Taylora „Upravljanje pogonom“ 1903.godine. Taylor je izučavao način na koji se rad obavlja , uvjete u kojima se obavlja, ulogu radnika i rukovodioca te sisteme plaćanja radnika. Njegova saznanja su bila da je krivica lošeg rada na rukovodiocima , koji su pasivni i nemju uticaja na izvršavanje posla jer puštaju radnika da radi kako zna.Taylor uvodi pojam znanstvenog upravljanja pod kojim podrazumjeva četiri načela :

•    upoteba istinske nauke umjesto oslanjanja na iskustvo
•    selekcija radnika na naučnim saznanjima i njihovo sistemsko obučavanje za izvršavanje određenih zadataka
•    prenošenje svih rezultata naučnih istraživanja na radnike
•    razvijanje podjele rada i odgovornosti između radnika i rukovodioca

Uprkos poštenim subjektivnim namjerama Taylor je brzo došao u sukob sa radnicima (zamjerili su mu eksperimentisanje sa najboljim radnicima i zanemarivanje sindikata) i kapitalistima (njihovi pogledi na rad su mu se činili nategnutima te ih je prisiljavao na dodatne napore).Zbog svih ovih razloga njegov pristup organizaciji kasnije su odrađivali i kritikovali mnogi teoretičari te su nastajale mnoge škole koje su nosile nova saznanja o organizaciji (H.Ford, supružnici Gilberth, H.L. Gantt, Emerson, J.D.Mooney, L.P.Alford i mnogi drugi). Najpoznatiji Evrpski klasični teoretičari organizacije su H.Fayol i M.Weber. Dok se Taylor okupirao problemima upravljanja proizvodnjom Fayol razmatra probleme upravljanja svim aktivnostima i preduzećem u cijelini. Pridaje se pažnja samo tehničkoj strani organizacije.Karakteristike klasične organizacije su :

1.    radnik je homo oecconomicus – zainteresiran samo za zaradu,
2.    prioritet organizacije i sistema rada nad čovjekom,
3.    zaokupljenost učincima i efikasnošću,
4.    kult stroja i nove tehnike: organizacija mora funkcionirati kao “savršen stroj” unutar kojega je čovjek njegov djelić,
5.    naglašavanje hijerarhije i čvrsto zastupanje centralističke organizacije,
6.    shvaćanje da su interesi poslodavaca i radnika identični, a zapravo su proturječni (visina profita i najamnina).

Međutim ,prve kritike klasične teorije postaju istodobno početak razvitka novih teorijskih saznanja i koncepata organizacije koje se danas označavaju nazivom neoklasična teorija organizacije.