Medjunarodna trgovina u uslovima nove svjetske ekonomske krize

Uvod

O značaju medjunarodne trgovine i svim benefitima koji iz tog procesa proizilaze suvišno je govoriti. Još su rani teoretičari ekonomske misli govorili o prednostima koje donosi medjunarodna trgovina. Počev od prenosa kapitala, rada, znanja, tehnologije pa i same želje da se napreduje u odnosu na konkurente, zemlje ulaze u pregovore koji ce donijeti dobitak za obje strane. U nekim zemljama medjunarodna trgovina je povećala tražnju za nekim proizvodima do te mjere da je državama bilo isplativo da razviju sopstvenu proizvodnju tih proizvoda i zadovolje tražnju. Medjunarodna trgovina donosi koristi ne samo razvijenim nego i nerazvijenim zemljama, i to ne samo na bazi apsolutnih vec i komparativnih prednosti. Ona umnogome podstice razvojni proces i povećava konkurenciju na svjetskom nivou. Ali šta se dešava kada nastanu poremećaji poput krize na globalnom planu? Da li medjunarodna trgovina isčezava i nestaje ili se povlači na kratko sa dozom opreznosti. Praksa je pokazala, a i mi ćemo u narednom tekstu, da zemlje u procesu krize ne prekidaju trgovinu već da kao države sa racionalnim pogledom na svijet čine sve da turbulencije i posledice budu što manje. Zemlje se udružuju i pomažu jedne drugima do nivoa koji ne bi mogao njih ugroziti kao samostalne aktere na tržištu . Mada postoje indikacije da zemlje tada pokušavaju najvećim dijelom zaštititi svoje tržište one i dalje koriste osnovne postulate ekonomske teorije koji kaže proizvodi ono u čemu si najbolji.

Međunarodna trgovina
Na privredni i ekonomski razvoj jedne zemlje, pored unutrašnjih faktora, snažno utiču i faktori iz međunarodnog ekonomskog okruženja. Eksterni faktori jače djeluju na otvorenu privredu u pravcu strukturnog prilagođavanja opštim tedencijama razvoja svjetske privrede, kao što su promjene u relativnim odnosima razvijenosti, u svjetskoj trgovini, stepenu zaduženosti i međunarodnim tokovima kapitala.
Određeni oblici ekonomskih povezivanja između zemalja javljaju se u XIX vijeku, iako se stvarni nastanak regionalnih ekonomskih integracija ostvaruje posle Velike ekonomske krize i Drugog svetskog rata,tj.u XX vijeku. Sa stanovišta makroekonomije, efekti integracije mogu biti dvostruki:

• to su efekti koji se odnose na kreiranje (razvoj) trgovine (trade creation)
• to su efekti koji se odnose na skretanje trgovine (trade diversion)

Kreiranje trgovine ogleda se u povećanoj tražnji, u integraciji i odnosu na nacionalno tržište, što utiče na bolju alokaciju resursa, povećavanje proizvodnje, zaposlenosti i dohotka.
Do skretanja trgovine dolazi zbog toga, što smanjenje troškova i cijena unutar integracije može dovesti do zamene uvoza iz trećih zemalja proizvodima ostvarenim unutar integracije zbog poboljšanih uslova proizvodnje unutar integracija.
Oblici regionalne ekonomske integracije mogu biti različiti. Najniži oblik ove integracije predstavlja sporazum o preferencijalnoj trgovini. Ovim sporazumom zemlje članice se obavezuju da u međusobnoj trgovini za određene proizvode primenjuju niže carinske stope. Svaka zemlja članica ovakvog sporazuma ima pravo da u trgovini sa trećim zemljama primenjuje sopstvenu, nacionalnu carinsku tarifu.
Sledeći oblik integracija predstavlja zona slobodne trgovine. Njena osnovna karakteristika je u tome sto zemlje članice integracije u međusobnoj razmeni ukidaju u cjelini i recipročno carine i druge prepreke trgovini, ali prema trećim zemljama primenjuju sopstvenu carinsku zaštitu. Carinska unija kao sledeći mogući oblik regionalne integracije karakteristična je po tome što zemlje članice uspostavljaju zajedničku tarifu i prema trećim zemljama, čime se otklanjaju problemi koji se mogu javiti u okviru slobodne zone trgovine. Sledeći viši oblik integracija je zajednićko tržište. U zajedničkom tržištu su integrisana i tržišta faktora proizvodnje tj.tržište rada i tržište kapitala. Najviši oblik regionalne ekonomske integracije predstavlja ekonomska unija. Pored elemenata carinske unije, ona sadrži: monetarnu uniju, koordinaciju nacionalnih ekonomskih i socijalnih politika, spoljne i bezbedonosne politike, jedinstvenu politiku prema trećim zemljama, usaglašeno zakonodavstvo. Strukturno prilagođavanje je sastavni dio procesa privrednog razvoja, i samih integracija, koje u mnogome utiču na razvoj same ekonomske saradnje država. Strukturno prilagođavanje ne karakteriše samo nerazvijene zemlje,već i visoko razvijene tržišne ekonomije. Kada je o zemljama centralne i istočne Evrope riječ, strukturnog prilagođavanja, pored oživljavanja rasta i stvaranja tržišnog privrednog sistema mora rješavati probleme nezaposlenosti, niskih plata i pogoršanja uslova rada, zatim rastućih nejednakosti u dohotcima i porasta siromaštva, kao i pogoršanje usluga socijalnog osiguranja i zaštite. Pojava centralne banke vezana je za nastanak modernog bankarstva. Prva emisiona banka osnovana je u Švedskoj 1656.godine, ali je centralna banka Engleske, osnovana 1694.godine imala najveći uticaj na razvoj centralnih banaka u ostalim zemljama.
U pogledu organizacije funkcionisanja centralnih banaka, postoje tri osnovna modela:

• u zemljama koje su organizovane kao unitarne države, postoji jedna centralna banka
• drugi organizacioni oblik karakterističan je za zemlje federalnog ili konfederalnog uređenja
• treći model organizacije centralne banke karakterističan je za zemlje koje su se udružile u monetarnu uniju.

Izbor organizacione forme centralne banke zavisi od modela administrativnog ustrojstva zemlje. Nezavisno od organizacionog modela i izbora instrumenata u vođenju monetarne politike, sve centralne banke imaju jedinstven zadatak. One su zaduzene za obezbeđenje monetarne stabilnosti kao preduslov za uspešan ekonomski razvoj zemlje.