Nauka o knjizevnosti

Uvod

Književnost je stvaralačka delatnost, umetnost. Nauka o književnosti, sa druge strane, predstavlja jednu vrstu znanja, odnosno učenosti, koja se mora izražavati intelektualno, u obliku logički doslednog sistema.

Nauka o književnosti služi se raznim vrstama spisa za objašnjenje, dokazivanje naučnih ispitivanja i rezultata do kojih se došlo pomoću ispitivanja, za saopštavanje naučnih istina.

Razlike među spisima su u:
• Obliku, jeziku, stilu,
• Metodologiji,
• Jezik kao sredstvo sporazumevanja,
• Materijal koji izučava.

Proučavanje književnosti mora biti racionalno, iako je njegov predmet najčešće iracionalan.

Književnost delimo na književnost u širem smislu (sva književno-umetnička dela) i drugačije je nazivamo „literatura“ i književnost u užem smislu (naučna literatura podrazumeva sva naučna dela, umetnička književnost podrazumeva sva književno-umetnička dela u stihu i prozi, upotrebljava se naziv „poezija).

U okviru proučavanja književnosti razlikujemo tri naučne discipline. To su:
• teorija književnosti,
• istorija književnosti i
• književna kritika.
Nemoguće je uspostaviti granice među njima, jer se one neprekidno prožimaju.

1. Teorija književnosti

Teorija književnosti je teorijska naučna disciplina koja proučava opšte osobine književnog dela kao jezičkog umetničkog dela.
Ona se bavi prirodom tog dela, jezikom kojim je napisano i oblikom u kom je ono dato. Proučavajući navedena svojstva književnosti , ona ima za cilj da otkrije jedinstvo forme i sadržine književnog dela, tj. jedinstvo jezika upotrebljenog u delu i smisla kojim ono odiše. Neretko, ona se povezuje s istorijom književnosti, posebno onda kad razmatra istorijski razvoj književnih vrsta u pojedinim epohama. Ona vrši sistematizaciju, klasifikaciju, stil.
Glavna pitanja koja teorija književnosti rešava u svojim ispitivanjima su:
• pitanje procesa umetničkog stvaranja,
• pitanje prirode jezika kao sredstva kojim se književnik služi i kojim stvara umetničko delo,
• pitanje vrste i oblika u kojima se književno delo javlja i funkcije koju pojedini strukturalni elementi imaju za umetničko uobličavanje pesnikovih sadržaja,
• pitanje istorijskog razvitka pojedinih književnih oblika i vrsta i književnog ukusa u pojedinim istorijskim i kulturnim epohama.
Često ćemo u literaturi naići i na reč poetika. Najodgovorniji za njen nastanak jeste čuveni antički filozof Aristotel. NJegove ideje sledi i Horacije, rimski pesnik. Oni polaze od stanovišta da proučavanjem najboljih i najuzornijih književnih dela možemo doći do opštih pravila i kriterijuma za vrednovanje koja bi važila za sve stvaraoce i sva književna ostvarenja. Mnogo je vekova prošlo dok se nešto u ovakvom shvatanju književnosti nije promenilo.
Danas, međutim, književno delo se smatra ličnim doživljajem njenog tvorca, kome se daje sva sloboda umetničkog stvaranja. Prema tome, nema pravila kojih se pisac mora pridržavati.
Poznati književni teoretičari: Volfgang Kajzer, Ivo Tartalja, Dragiša Živković.