Oblici vladavine

1.Uvod
Tema moga seminarskog rada je oblici vladavine. U ovom seminarkom radu ukazaćemo na pojmovno određenje monarhije i republike kao dva oblika vladavina, na vrste monarhije i republike, kao i na razliku između pomenuta dva oblika vladavine.                   Monarhija i Republika predstavljaju državna uređenja. Republika je oblik vladavine u kojem šef drzave nije monarh i ljudi (ili barem dio svojih ljudi) imaju utjecaj na svoju vladu. Reč republika je izvedeno iz latinskog izraza “res publica”, što se može prevesti kao “javna stvar”.
Vodeći svoje poreklo iz davnih antičkih vremena, i monarhija i republika (obe su “podjednako stare”) su tokom svoje duge istorije imale različita značenja. Međutim, dok je republika oblik vladavine koji se tokom istorije javljao i u autokratskim i u demokratskim režimima (npr. aristokratske i demokratske republike u antičkoj Grčkoj itd.), dotle je monarhija vekovima bila deo autokratskog režima, menjajući različite vidove – počev od robovlasničkih, apsolutističkih, staleških i dr. U vreme stvaranja moderne države, ideali velikih revolucija s kraja XVIII veka vezivali su se za republiku, pa je republika i postala simbol slobode, kao što je monarhija (apsolutistička) bila simbol omraženog autokratskog režima.
Danas se pitanje republike i monarhije, nasuprot rasprostranjenom mišljenju koje je prevashodno izraz inercije u gledanju na ove oblike vladavine, uopšte ne može posmatrati kao pitanje demokratije, odnosno autokratije. Kriterijumi razlikovanja između demokratskog i autokratskog političkog režima danas su drukčiji i ne vezuju se za oblik vladavine. Naime, notorna je činjenica da u modernoj državi, posebno u današnje vreme, republike postoje kako u demokratskim, tako i u zemljama sa izrazito nedemokratskim, tj. autokratskim pa i totalitarnim režimom. Uostalom, sve bivše (i sadašnje) socijalističke države bile su isključivo republike, a republike su bile i pojedine fašističke države. To, s jedne, a s druge strane, monarhija, koja je danas mnogo manje rasprostranjena, javlja se u zemljama sa autokratskim režimom, ali i sa izrazito demokratskim političkim sistemom. U ovim drugim, monarhija se oblikovala kao ustavna parlamentarna monarhija i to je danas preovlađujući oblik monarhije. Javljajući se isključivo u demokratskim zemljama, ustavna parlamentarna monarhija, po prirodi stvari, i ima demokratsko značenje. Danas postoje 42 monarhije i 153 republike.

2. Pojam oblika vladavine

Oblik vladavine određuje se prema organizaciji poglavara (šefa) države kao i po njegovomodnosu prema ostalim državnim organima. Vrhovni državni organ je onaj organ koji je u državi najviši(suveren) i koji vrši suverenu vlast. To je nekada bio monarh u apsolutističkoj monarhiji. Danas, u modernoj državi, to je ustavotvorni organ. Za razliku od njega,državni poglavar tj. šef države je organ koji oličava, predstavljadržavu kao jedinstvenu i specifičnu organizaciju. Pojam šef države najčešće se podudara sa pojmom državni poglavar. Međutim, šef države može istovremeno biti ivrhovni, suveren državni organ. Smatra se da tada jedno lice,odnosno jedan organ, vrši obe funkcije, odnosno sjedinjuje u sebi oba organa. Takva je situacija u apsolutnoj monarhiji, gdje je monarh istovremeno i šef države i vrhovni državni organ.Državni poglavar može biti konstituisan kao inokosni ili pak kao zborni(kolegijalni) državni organ. Ukoliko se radi o zbornom organu, onda se najčešće jedan od članova ovog organa određen vremenski period nalazi na njegovom čelu, predstavlja ga i predsjedava njime, nakon čega dolazi do rotacije na čelu ovog organa. Takav je slučaj sa Predsjedništvom Bosne i Hercegovine koje se sastoji od tri člana: jednog Srbina izabranog na teritoriji Republike Srpske i po jednog Bošnjaka i Hrvata koji moraju, prema Ustavu, biti izabrani na teritoriji Federacije Bosne i
Hercegovine. Svaki od ova tri člana predsjedništva predsjedava njime određen vremenski period (osam mjeseci) nakon čega dolazi do rotacije na njegovom čelu.

Šef države na svoju funkciju može doći na tri načina: izborom – neposredno od strane naroda ili pak posredno, izborom od strane zakonodavnog tijela (parlamenta), nasljeđem kao i državnim udarom, odnosno pučem (uzurpacija vlasti). Izborni i nasljedni put su legalni u odnosu na postojeći pravni poredak, dok je dolazak na vlast državnim udarom ili pučem nelegalan jer ustav nijedne države ne dopušta takvu mogućnost. Međutim, istorijski posmatrano, može se reći da su poglavari država često dolazili na vlast upravo na ovaj način, što je u monarhijskom obliku vladavine predstavljalo smjenu vladajućih dinastija, a u republikanskom najčešće stvaranje diktatorskih režima. Zavisno od konkretnog oblika vladavine, ali i od oblika državne vlasti, šef države može imati različita ovlašćenja.