Organizacija poslovnih sistema

Uvod
Svaka organizacija ima, u embrionalnom ili razvijenom obliku, svoju organizacionu strukturu, svoj konkretni sistem unutrašnjih odnosa i veza. Struktura predstavlja sastavni i u isto vrijeme najvažniji dio svake organizacije. Dr Novak strukturu definiše „kao sveukupnost veza i odnosa između svih i unutar pojedinih činilaca poizvodnje u preduzeću“. Struktura se, kao i organizacija, često promatra i kao sredstvo za ostvarivanje programiranih ciljeva, što čini i Piter Draker (Peter Drucker), definišući je na sledeći način: „Struktura je sredstvo za ostvarivanje ciljeva i zadataka organizacije“.

U organizacionoj literaturi, i to kako u našoj i stranoj, navode se i opisuju razne vrste, odnosno tipovi formalnih organizacionih struktura. Pri tome se uglavnom koriste dva pristupa: tradicionalni i moderni. Prvi polazi od toga da ove strukture činie razni modaliteti uspostavljanja odnosa nadređenosti i podređenosti u organizaciji,a drugi, razni modaliteti grupisanja poslova i segmentiranja organizacije.

Moderni koncept organizacionih struktura je novijeg datuma i danas je uglavnom dominantan. On ne polazi od tradicionalnog shvatanja i tumačenja organizacionih struktura. Po njemu, rukovodne strukture nisu organizacione strukture. One ne predstavljaju modele, odnosno sisteme segmentiranja organizacije (grupisanje i povezivanje njenih poslova i materijalnih i ljudskih resursa), već metode komponovanja i funkcionisanja rukovodnog (menadžerskog) tima u njoj. Kao takve one su uže od organizacionih struktura. One čine samo jedan njihov, istina veoma značajan dio. Po svom karakteru neodvojive su od organizacionih struktura.

U vezi sa navedenim strukturama i njihovom kvalifikacijom u organizacionoj literaturi Mur kaže:

„U udžbenicima se gotovo redovno navode tri vrste organizacionih struktura: linijska, funkcionalna i štabno-linijska. U stvari, ni jedna od ovih struktura nije ona koja se može naći u upotrebi. U praksi se susrećemo sa linijskim, funkcionalnim i štabno-linijskim jedinicama, ali ove jedinice be čine organizacionu strukturu. Nju ne čine ni centralizovani ni decentralizovani tipovi strukture. Oni se odnose na delegiranje i, sami po sebi ne predstavljaju organizacionu strukturu“.

Polazeći od ovog stanovišta i rješenja koja se koriste u praksi, mogli bismo reći da postoje sledeće dvije bazične vrste organizacionih struktura:

1. bazične organizacione strukture (funkcionalna i diviziona), i
2. modifikovane, složene organizacione strukture.

1. MODIFIKOVANE, SLOŽENE ORGANIZACIONE STRUKTURE

Ove strukture su nastale u nekoliko zadnjih decenija 20. vijeka. One su kreirane sa ciljem da se zadovolje potrebe privrednih organizacija u ovom domenu u novim, veoma složenim, nestabilnim, pa time i nepredvidivim uslovima privređivanja koje je sa sobom donio sistem globalne ekonomije i otvorenih nacionalnih tržišta.

Pooštravanje uslova privređivanja i sve veća i uspješnija konkurencija japanskih preduzeća primorali su preduzeća zapadnih zemalja, i to posebno ona sa velikim krutim, složenim, birokratizovanim strukturama, da se drugačije, bolje, novim zahtjevima okruženja prikladnije organizuju, što su ona i učinila.

Suštinu tih rješenja čini istovremena kombinovana primjena bazičnih i novih, po mnogo čemu revolucionarnih tipova organizacionih struktura, kao što su: projektne, matrične, timske, procesne, krosfunkcionalne, i dr.

Osnovni cilj navedenih promjena i poboljšanja u sistemu organizacije velikih preduzeća zapadnih zemalja bio je kreiranje i uspostavljanje takvih organizacionih rješenja koja će ih debirokratizovati i učiniti fleksibilnim, sposobnim za brze promjene i intezivnu inovativnu djelatnost, i to na svim nivoima i dijelovima organizacione strukture koji za to imaju potrebne preduslove.

Suštinu najnovijih modifikovanih organizacionh rješenja čine sledeći tipovi struktura:
• projektno-matrična struktura,
• struktura po strategijskim poslovnim jedinicama i profitnim centrima,
• inovativna struktura,
• timska struktura,
• timska krosfunkcionalna struktura, i
• mrežna struktura.
1.1. Projektno-matrična struktura

Ova struktura je novijeg datuma. Kreirana je u svom embrionom obliku kraje pedesetih godina u industriji SAD-a za istraživanje svemira. Nastala je tako što su vladini ugovarači zahtijevali od učesnika za izradu svemirskih letjelica da se za svaki pojedinačni projekat odredi rukovodilac koji će se pobrinuti o njegovoj izradi i snositi odgovornost ako se ona ne obavi na vrijeme i kvalitetno. Pošto se pokazala uspješnom, primjenjivana je kasnije i u drugim tehnološki složenim proizvodnim kompleksima, kao što su vojna industrija, građevinarstvo, projektovanje, itd.