Penzioni sistem

UVOD

Penzioni sistem je vrlo bitan deo ekonomskog, socijalnog i finansijskog sistema jedne zemlje. Penzije su, pre svega, ekonomska kategorija jer predstavljaju štednju stanovništva, kada je ono radno aktivno, za starost. One su socijalna kategorija jer predstavljaju prihode starih ljudi koji nisu u stanju da zahvaljujući svom radu zarađuju za život. Na kraju, penzije su i finansijska kategorija. Sa jedne strane, ovo zato što su penzije deo javne potrošnje, a kao takve i deo javnih finansija jedne zemlje. Sa druge strane, u poslednje vreme sa reformom penzionog sistema, privatni penzioni fondovi koji predstavljaju štednju za starost, su jedni od najznačajnijih institucionalnih investitora na finansijskim tržištima širom sveta i imaju veliki uticaj na finansijske sisteme zemalja.
Temelji modernih penzijskih sistema širom sveta postavljeni su u periodu od kraja 19. veka do početka Drugog svetskog rata. Za početak razvoja penzijskog sistema obično se uzima 1889. godina, kada je nemački kancelar Bizmark formirao penzijski sistem za industrijske radnike starosti od 70 godina pa naviše, sa ciljem da im se obezbedi održanje prihoda u starosti. U isto vreme, 1891. godine Danska, i nekoliko godina kasnije Novi Zeland, takođe uspostavljaju penzijske sisteme, kojima je cilj bio smanjenje siromaštva celokupne starije populacije.
Penzioni sistemi većine zemalja u svetu se zasnivaju na sistemu tekućeg finansiranja. Ovaj sistem je karakterističan po tome što oni koji rade, preko doprinosa, finansiraju penzije onih ljudi koji su završili svoj radni vek. Međutim, ova vrsta međugeneracijske solidarnosti nije održiva na duži rok. Glavni razlozi za ovakvu tendenciju su demografske i finansijske prirode. Za održivost ovakvog penzionog sistema demografski faktori nisu povoljni zbog starenja stanovništva i sve većeg udela starijih od 65 godina u ukupnom stanovništvu, sa jedne, i niske stope fertiliteta, odnosno broja novorođenih, sa druge strane. Posledica ovoga je veći pritisak na finansijskoj strani jer trenutno zaposleni nisu u stanju da, bez povećanja doprinosa, finansiraju penzije. 1

Sistem državnih penzija organizovan po Bizmarkovom modelu zasniva se na principu međugeneracijske solidarnosti odnosno sistemu tekućeg PAY-AS-YOUGO finansiranja. Aktivni osiguranici izdvajaju doprinose od ličnog dohotka, da bi se od tako prikupljenih sredstava isplaćivale penzijske nadoknade. Uplaćena sredstva se ne zadržavaju na ličnim računima osiguranika, većse odmah vrši njihova dalja distribucija ka penzionerima. Glavni faktor koji utiče na funkcionisanje sistema državnih penzija je odnos broja radno aktivnih stanovnika i broja korisnika penzija. Za zdravo funkcionisanje pay-as-go sistema potrebno je da bude 3-3,5 puta više aktivnih osiguranika od penzionera.
Srbija ima veoma nepovoljne demografske karakteristike. Pre dvadeset godina bilo je 3,5 puta više radnika nego penzionera. Danas je 1,3 puta više radnika od penzionera.
Na reforme penzionog sistema veliki uticaj ima i proces globalizacije, odnosno proces integracije svetske privrede. Ovo se može videti u istočnoj Evropi gde zemlje koje se nadaju da će se pridružiti Evropskoj uniji moraju smanjivati svoje fiskalne deficite i ograničiti ukupne pritiske dugova. Ovo su koraci koji zahtevaju smanjenje ulaganja u penziono osiguranje i moraju se preduzeti pre samog pristupa EU. Takođe, da bi povećale konkurentnost svojih preduzeća, države moraju da smanjuju poreska opterećenja, a samim tim i doprinose, što rezultira u smanjenju troškova penzionog osiguranja.1

I PENZIJSKO I INVALIDSKO OSIGURANJE
U SRBIJI KROZ ISTORIJU

Začeci socijalnog osiguranja, tačnije penzijskog i invalidskog osiguranja u Srbiji javili su se još u prvoj polovini 19. veka, kada su doneti i prvi propisi iz te oblasti: Uredba o zanatima iz 1847. godine, Rudarski zakon iz 1866. godine, Pravilnik bolesničkog i potpornog fonda iz 1895. godine i Uredbe o penzijama činovnika iz 1841, 1861. i 1871. godine. Njima su, kao i propisma drugih evropskih država u to vreme, bili obuhvaćeni samo radnici i činovnici. Prvi Zanatski dobrovoljni fond, koji je imao veliki broj osiguranika, sopstvene izvore finansiranja i pravila kojima su bila precizno definisana prava i obaveze članova fonda, osnovan je u Kraljevini Srbiji 1898. godine, samo devet godina nakon donošenja, prvog u svetu, Zakona o penzijskom osiguranju radnika u Nemačkoj.