IZBORNI SISTEM U CRNOJ GORI OD 1991. do 2016. GODINE

Danas, u savremenoj političkoj nauci postoji veliki broj definicija izbornih sistema. No, on u osnovi predstavlja „institucionalni modus unutar kojega birači izražavaju svoje političke preferencije u obliku glasova i unutar kojega se glasovi birača pretvaraju u mandate.” U tom smislu izborni sistem je dio šireg izbornog prava koji u sebi uključuje izborni obrazac (većinski ili proporcionalni), izborne jedinice, izborno takmičenje, glasanje, metode pretvaranja glasova u mandate i izborni cenzus.
U svim zemljama na tlu nekadašnje Jugoslavije danas se jasno može uočiti dominacija proporcionalnih izbornih sistema. Kao i u većini postkomunističkih zemalja i u navedenoj grupi država bio je vidan postupan prelazak sa većinskih na proporcionalne izborne sisteme, što su uglavnom određivale tadašnje političke elite u skladu sa vlastitim interesima.
Međutim, u Crnoj Gori situacija je bila malo drugačije, makar kada je u pitanju bio prelazak sa većinskih na proporcionalne sisteme. Posebnost izbornog sistema Crne Gore predstavlja činjenica da je u njoj od uvođenja višepartizma, 1990. godine postojao proporcionalni izborni sistem. Jedino je u međuvremenu varirao broj izbornih jedinica (1-14), kao i visina izbornog cenzusa od 3 do 5%. U skladu sa važećim crnogorskim Zakonom o izboru odbornika i poslanika u Crnoj Gori se primjenjuje proporcionalni izborni sistem sa zatvorenim listama. Birač može glasati samo za jednu izbornu listu sa glasačkog listića a glasa se zaokruživanjem rednog broja ispred naziva izborne liste za koju se glasa, odnosno zaokruživanjem naziva liste ili imena i prezimena nosioca liste. Raspodjela mandata vrši se upotrebom sistema najvećeg prosjeka, odnosno u skladu sa D’Ontovim metodom. U raspodjeli mandata učestvuju izborne liste koje su dobile najmanje 3% od ukupnog broja važećih glasova u izbornoj jedinici. Stoga, ne postoji mogućnost da birač iskazivanjem svoje preferencije za jednog ili više ponuđenih kandidata utiče na redosljed, odnosno na to koji kandidat će biti izabran sa partijske liste na osnovu osvojenih preferencijalnih glasova, već to čine partije prilikom predaje izbornih lista. Danas je celokupna teritorija Crne Gore definisana kao jedna izborna jedinica.
Interesantno je primijetiti da je Crna Gora, na izlasku iz jednopartijskog sistema početkom 1990-ih učinila institucionalni izbor koji nije imao uporišta u njenoj istoriji, niti je bio tipičan za odnos snaga glavnih aktera u prvoj fazi tranzicije. Crna Gora nikada u svojoj istoriji prije pada komunističkog sistema nije bila demokratska zemlja. „U periodu od skoro tri vijeka smjenjivali su se razni oblici autoritarne i personalizovane vlasti. Dok je postojala kao nezavisna država za vrijeme vladavine dinastije Petrović, više od vijek i po, do 1851. godine, bila je nasljedna teokratija, zatim autoritarna knjaževina i, u jednom kratkom periodu, aspolutna monarhija. Nakon ulaska u Jugoslaviju, dinastija je promijenila ime i više nije bila domaćeg porijekla, ali je autoritarni monarhizam ostao na snazi, čak se u posljednjoj fazi izvrgao i u otvorenu diktaturu. Konačno, u socijalističkoj Jugoslaviji, Crna Gora je, kao i sve sastavne republike, imala jednopartijski komunistički sistem. Vlast je ponovo bila personalizovana, ovoga puta na nivou federalne države u liku maršala Tita, ali su kopije ovakvog tipa vladanja postojale i na nivou federalnih jedinica, pa i u Crnoj Gori. Imajući u vidu taj neprekinuti kontinuitet personalizovane vlasti, nije iznenađenje da se, naročito u vrijeme dinastije, u Crnoj Gori za vladara odomaćio izraz “gospodar”, jer je vladavina zaista imala sve elemente “gospodarstva”.
Bez obzira na navedeno, u Crnoj Gori su održavani izbori sa više učesnika (proto-partija, kvazi-partija, partija), ali bi se o demokratiji u tim slučajevima teško moglo govoriti. Rivalstvo prvih crnogorskih političkih grupa/partija, “klubaša” (Klub Narodne stranke) i “pravaša” (Prava Narodna stranka), u posljednjem periodu kraljevine Crne Gore bilo je potpuno u sjenci moćne vladalačke figure knjaza, pa zatim kralja Nikole. Izbori su održavani i u kraljevini Jugoslaviji, do uvođenja diktature 1929. godine, kao i za vrijeme relativno kratke vladavine regenta Pavla Karađorđevića, do sloma zemlje u ratu 1941. “Izbore” u socijalističkoj Jugoslaviji jednostavno ne treba računati, iako su održavani u pravilnim ciklusima, svake četiri godine. Radilo se zapravo o ritualnoj podršci vladajućem SKJ/SKCG.