Realizam

Uvod

Realizam se može sagledavati u širem i užem smislu; realizam u širem smislu predstavlja pogled na svet (recimo, u umetnosti) dok se realizam u užem smislu odnosi na teriju međunarodnih odnosa. Realistička tradicija je imala i još uvek ima veliki uticaj na razvoj discipline međunarodnih odnosa. Uprkos brojnim osporavanjima realističke teorije, njena usredsređenost na koncepte moći, straha i anarhije omogućuje prihvatljiva objašnjenja gorućih problema u međunarodnim odnosima – sukoba različitih vrsta, uključujući i rat.
Realizam kao poseban pristup u sagledavanju društvenih fenomena ima dugu tradiciju. Realistička sagledavanja odnosa među državama mogu se prepoznati u značajnim grčkim, rimskim, indijskim i kineskim delima. Premda su neka tumačenja u duhu realizma o događajima iz prošlosti mogu dovesti u pitanje, nesumnjivo je da su pripadnici ljudske vrste uglavnom živeli prema veoma niskim realističkim očekivanjima.

1.Politički realizam

Politički realizam polazi od toga da politikom upravljaju objektivni zakoni koji svoj koren imaju u ljudskoj prirodi. Da bi se društvo učinilo boljim, moramo najpre ”razumeti” zakone po kojima društvo živi. Delovanje ovih zakona, budući da je društvo neosetljivo na naše preferencije, ljudi će osporavati izlažući se opasnosti da greše. A upravo zbog toga što veruje u objektivnost zakona politike, politički realizam mora verovati i u mogućnost oblikovanja racionalne teorije o politici koja odražava te objektivne zakone. Između onoga što je objektivna i racionalna istina, poduprta dokazima i pojašnjena razumom, i onoga što je samo subjektivan sud, oblikovan pod uticajem predrasuda i zato posvađan sa činjenicama. Čovekova priroda, u kojoj se korene zakoni politike, od vremena kad su klasični filozofi Kine, Indije i Grčke nastojali otkriti zakone društva, odnosno politike, nije se ni najmanje promenila. Činjenica da je neka politička teorija bila razvijena pre stotinu ili čak hiljadu godina, kao na primer teorija o ravnoteži moći, ne znači njenu zastarelost. Takva pretpostavka svedočila bi samo o modernističkoj predrasudi o samorazumljivoj superiornosti sadašnjosti nad prošlošću.
Glavni koncept političkog realizma jeste koncept interesa definiranog kao moć. Taj koncept povezuje razum, koji nastoji razumeti međunarodnu politiku, i činjenice koje treba razumeti. Po tom se konceptu politika razlikuje od ekonomije, etike ili religije, koje se temelje na drugim konceptima, a promatraču nalaže intelektualnu disciplinu, unošenje racionalnog reda u političke stvari, čime omogućuje teorijsko razumevanje politike. Političkom akteru pak jamči racionalnu disciplinu u delovanju i oblikuje onaj ”šokantni” kontinuitet u vanjskoj politici, zbog kojeg se čini da su vanjske politike Amerike, Britanije ili Rusije samo jedan neprekinut i racionalan tok, iznutra uglavnom konzistentan, neovisno o različitim motivima, preferencijama i intelektualnim te moralnim kvalitetama državnika. Realistička teorija međunarodne politike čuva nas, dakle, od dve raširene zablude: od bavljenja motivima i bavljenja ideološkim preferencijama. Motivi spadaju u najvarljivije psihološke datosti, jer su zbog interesa i emocija aktera često do nespoznatljivosti izopačeni.
Poseban trag u istoriji političkog realizma ostavio je Makijaveli. Za njegovo delo Vladalac može se reći da predstavlja studiju o rukovođenju i političkom pragmatizmu. I ostala Makijavelijeva dela, u kojima je izdvojio političku teoriju od drugih elemenata (na primer, morala), sadrže saznanja o metodama, pre svega političkim, o osvajanju vlasti, zadržavanju na vlasti, međunarodnim odnosima. Zakonitosti do kojih je došao Makijaveli je izložio na nov, sistematski, organizovan – naučni – način. Zbog toga se on bez preterivanja može smatrati osnivačem moderne nauke o politici.