Porterova teorija konkurentske prednosti

Porterova teorija konkurentske prednosti

    U V O D

Globalizacijom se mijenja relativna vrijednost nacionalnog suvereniteta. Savremena ekonomska teorija i praksa posebnu pažnju i značaj poklanja međunarodnim ekonomskim odnosima i spoljnotrgovinskom poslovanju. Prioritet takvog djelovanja su ekonomski interesi država i njihova ekonomija. Međunarodno ekonomsko okruženje proizvodi brojne uticaje koji su od naročitog značaja za privredni razvoj i tekuću ekonomsku stabilnost svake zemlje. Uklanjanje prepreka u međunarodnoj trgovini, smanjenje troškova transporta i komunikacija, strvorili su uslove da se sve zemlje i kompanije takmiče u jednom globalnom tržištu. U današnjoj svjetskoj ekonomiji, koju karakteriše otvorenost i integracija, konkurentnost ima ključnu ulogu kako u razvijenim zemljama, tako i u zemljama u razvoju. Temelji ekonomskog razvoja u savremenom svijetu počivaju na uslovima zasnovanim na znanju i razvijenoj infrastrukturi, visoko razvijenoj tehnologiji i inovaciji.
Ukoliko želi da se razumije konkurentnost nacija, tada je potrebno razumjeti koncept produktivnosti i sve one faktore koji taj fenomen određuju. Produktivnost je u velikoj mjeri određena tehnologijom koja se koristi i sve više se pomjera od cjenovne ka necjenovnoj i sve manje je važan pristup fiksnim faktorima proizvodnje poput raspolaganja plodnom zemljom i rudnim blagom, a sve više kvalitet ambijenta da privuče sve mobilnije i senzitivnije faktore proizvodnje, obrazovanu radnu snagu i kapital.
Konkurentnost zasnovana na cjenovnim faktorima se lako gubi i na dug rok je neodrživa, budući da je značaj proizvoda koji su nosioci ovakve vrste konkurentnosti sve manji u međunarodnoj trogovini. Jednom stečena konkurentska prednost može da se očuva jedino tako što će se unapređivati. Konkurentnost je održiv rast produktivnosti vođen kvalitetom strategija i poslovanja preduzeća, na koju zajedno utiču makroekonomsko i mikroekonomsko okruženje. Nivo konkurentnosti određuje produktivnost – mjera sposobnosti da se proizvedu robe i usluge koristeći postojeće vlastite ljudske, finansijske, prirodne i druge resurse. Produktivnost određuje životni standard države ili regije – plate, prihod od kapitala, očuvanje nacionalnog bogatstva. Produktivnost zavisi i od vrijednosti proizvoda i usluga (npr. njihova jedinstvenost, kvalitet) i od efikasnosti kojom se proizvode.

 
1.    Definicija konkurentnosti

Riječ konkurencija dolazi od latinske reči concurrentia, što u prevodu označava suparništvo, takmičenje, nadmetanje, utakmicu, takmičenje više učesnika . U osnovi konkurencije nalazi se konkurentska borba. U savremenoj teoriji i praksi, riječ konkurentnost vrlo često zamjenjuje se riječima: apsolutna prednost, komparativna prednost, kreirana komparativna prednost, otkrivena komparativna prednost, tržišna kompetentnost, tržišna prednost. Problem nije samo u korišćenju različitih termina, već u različitim pojmovnim određenjima konkrentnosti. Ono što je sasvim izvjesno, danas ne postoji jednoznačno pojmovno određenje termina konkurentnost. U posljednjim decenijama jedan broj autora pod konkurentnošću misli se na sposobnosti i mogućnosti, na pozicije i uspješnost subjekta u konkurentskoj borbi. Konkurentska borba ima svoj sistem vrijednosti – kriterijume konkurentnosti, svoja pravila i učesnike. Kriterijumi konkurenosti, pravila, uslovi i učesnici konkurentske borbe su pod uticajem brojnih, raznovrsnih i promjenljivih faktora, tako da se konkurentska borba stalno mijenja.

 
1.1.    Konkurentnost i međunarodna trgovina
Konkurencija ili tržišna utakmica je osnovni regulator tržišta. Iako neki teoretičari smatraju da konkurentnost nije ništa drugo do mjerenje bogatstva društva zaobilaznim putem, vrlo je važno da ona doprinosti inovativnosti, poslovanju i ukupnom ekonomskom rastu. Međutim ako je slaba konkurentnost na tržištu onda i nacionalna ekonomija trpi. Ovo obično vodi ka protekcionizmu, netransparetnim državnim dotacijama i barijerama za ulazak na tržište. Na konkurentnost neke zemlje utiču mnogi direktni i indirektni faktori, ali od svega je najvažnija konkurentnost preduzeća jer su oni nosioci privrednog razvoja. Zbog ovoga, preduzeća su stavljena u prvi plan u odnosu na mnoge indikatore koji karakterišu makroekonomiju. Naravno ne smije se zapostaviti ni to okruženje koje može da utiče na konkurentnost jednog privrednog sektora.
Faktori koji utiču na konkurentnost su: visoki troškovi poslovanja, veliko opterećenje, veliki javni dug, slaba ukupna konkurencija koja ne podstiče preduzeća na inovacije i konkurentnost, neregulisan sistem zaštite okoline i upravljanja otpadom, kvalitetna odnosno nekvalitetna saobraćajna infrastruktura, teškoće u likvidaciji preduzeća, neusklađeno zakonodavstvo, slabosti u javnoj upravi itd. Najveće smetnje konkurentnosti su smetnje koje uzrokuju državne odnosno lokalne vlasti, a ne sama preduzeća. Smetnje može stvoriti poslovni subjekt ali uvijek postoji država koja može intervenisati