Postupak reogranizacije dužnika

Uvod

Već duže vrijeme u međunarodnim okvirima prisutan je trend koji za rezultat ima znatno izmijenjen pristup problemu stečaja. U vrijemenu snažnog ekonomskog rasta i kreditne ekspanzije prisutno je bilo uvjerenje da cjelokupna funkcija stečaja treba da se svodi na čišćenje tržišta od nekonkurentnih i neprofitabilnih subjekata. Njihovo mjesto bi ubrzo preuzimali novi ili postojeći akteri a sistem bi nastavljao nesmetano da funkcioniše, uz jačanje kreditne aktivnosti sa jedne i povećanje zaduženosti privrednih subjekata, vidljivo kroz rast obaveza u pasivi bilansa stanja, sa druge strane. U takvim uslovima nije postojala svjest o potrebi da se sagledaju i stečaju daju i druge funkcije osim one da služi samo kao instrument naplate potraživanja od dužnika nesposobnih da izvršavaju svoje obaveze, i kao krajnji rezultat njihove likvidacije. Pogotovo nisu u obzir uzimane posledice koje stečaj ima na socijalne prilike u društvu, koje sigurno nisu zanemarljive. Generalno, nije se shvatala potreba za efikasnim stečajnim sistemom ili je ona u velikoj meri bila ignorisana.

U uslovima globalizacije i internacionalizacije poslovanja i finansijskih tokova, modernizacija stečaja je dobila još više na značaju. Ovom problemu sve veću pažnju pridaju i razne međunarodne institucije a polako dolazi i do ujednačavanja regulative među zakonodavstvima u svijetu. Znači stečaj i stečajna regulativa polako zauzimaju svoje mjesto kao potpuno ravnopravni ostalim dijelovima trgovinskog (privrednog) prava, prevashodno u odnosu na kompanijsko (statusno) pravo. Tako su danas na cjelovit način regulisani nastajanje, rad, prestanak, bankrotstvo i reorganizacija privrednih društava. Stečajna regulativa je danas postala značajan regulator privrednih kretanja time što nameće odgovorno ponašanje privrednih subjekata prema svojim obavezama (dugovima), uspostavlja sigurnost i izjednačava uslove poslovanja ali istovrijemeno pruža šansu za oporavak. Takođe, stečaj (odnosno reorganizacija u okviru stečajnog postupka) počinje da vrši i socijalnu funkciju pokušajem da se u najvećem broju očuvaju postojeća radna mesta.
Neophodnost donošenja novih propisa o stečaju je pored već nabrojanih faktora, kod nas u još većoj mjeri bila neophodna kao dio ukupnih privrednih reformi, što je uostalom bio i slučaj u ostalim zemljama koje su prolazile kroz proces tranzicije. Međutim dok je u pogledu samog stečajnog postupka trebalo otkloniti slabosti postojeće regulative i učiniti cijeli postupak bržim i efikasnijim, dotle je reoganizacija postojala samo u rudimentarnom obliku (u vidu prinudnog poravnanja i preuzimanja duga) i zbog toga se može reći da su upravo u tom segmentu izvršene najznačajnije izmene u našoj stečajnoj regulativi.
Ovaj rad upravo ima za cilj da predstavi reorganizaciju kao sveobuhvatnu mjeru za sprečavanje stečaja odnosno bankrotstva, ted a nam pokaže ustvari kakav je to postupak reogranizacije. Ne može se pritom zanemariti činjenica da je reoganizacija ipak dio stečajnog prava i da se pri obradi ove teme moraju uzeti u obzir karakteristike stečajnog sistema, faktori koji utiču na njegovo oblikovanje, neophodni preduslovi za njegovu efikasnu primjenu kao i posljedice na opšte ekonomske prilike u zemlji.
1. Stečaj i značaj stečajnog sistema

Za stečaj i stečajnu regulativu bi se moglo reći da danas predstavljaju jedne od osnovnih delova savrijemenih tržišnih sistema a samim tim i pravne regulative kojim se oni regulišu. Danas se ovoj materiji posvećuje značajna pažnja, pogotovo u svetlu reformi koje se vrše u zemljama u tranziciji, a takođe je ovo pitanje aktuelno u mnogim azijskim zemljama koje svoju regulativu prilagođavaju savrijemenim tendencijama u ovoj oblasti. Međutim mora se istaći da problematika stečajanog postupka (Insolvency proceedings) i u zemljama sa dugom tržišnom tradicijom predstavlja dinamičnu oblast u kojoj se traže nova rešenja koja će pratiti trend promena u međunarodnoj ekonomiji. Izuzetan doprinos po tom pitanju daju i brojne međunarodne i nadnacionalne institucije kao što su Svetska banka, Međunarodni monetarni fond, UNCITRAL, Evropska unija i dr.
Razvoj stečajnog zakonodavstava, u današnjem smislu, započeo je još u 16. veku u tada najrazvijenijim trgovačkim oblastima Evrope. Prva stečajna pravila u formi Zakona o stečaju su donele gradske vlasti Antverpena, u Holandiji, 1515. godine, koji je tada bio centar svetske trgovine, sa ciljem sprečavanja bekstva dužnika sa teritorije Holandije. Zakon koji je donet 1542. godine u Engleskoj prvi je uveo principe na kojima i danas počiva moderno stečajno zakonodavstvo a to su: kolektivno namirenje poverilaca i ravnomerna raspodela imovine dužnika srazmerno potraživanjima poverilaca.
Zanimljiv je podatak kako je nastao izraz bankrot. U srednjovekovnoj Italiji trgovcima koji nisu plaćali svoje dugove poverioci su uništavali „klupe“ za trgovanje. Od italijanskog “banca rotta” ili uništena klupa (tezga) dolazi izraz bankrot ili stečaj. Krajem 19. veka i tridesetih godina prošlog veka usled velike depresije, umesto likvidacije stečajnog dužnika kao odgovora na loše ekonomske prilike, javila se ideja reorganizacije stečajnog dužnika koji bi pod određenim uslovima nastavljao sa poslovanjem. Najveći doprinos institucionalizaciji ovog instrumenta, stečajne i uopšte ekonomske politike, dao je Bancruptcy Reform Act donet 1978. godine, sa kasnijim izmenama, u Sjedinjenim Američkim Državama. Poglavlje broj 11. ovog zakona reguliše postupak reorganizacije kao ravnopravan postupku stečajne likvidacije koji je regulisan u poglavlju broj 7. Ovaj zakonski akt dao je impuls i primeni i pravnom regulisanju reorganizacije u privrednim sistemima najvećeg broja zemalja. Reorganizaciji kao mera za sprečavanje stečaja biće cemtralna tema ovog rada