Prekršajni postupak

Uvod

Pod pojmom prekršaj podrazumeva se „povreda javnog poretka određena zakonom i drugim propisima, za koji je propisana kazna ili zaštitna mera.“ Za prekršaj se može kazniti samo ako je pre nego što je učinjen bio zakonom ili drugim propisom predviđen i ako je za njega bila propisana kazna. Prekršaji se mogu propisivati zakonom, uredbom i odlukom opštinske skupštine. Za odgovornost za prekršaj dovoljan je nehat učinilaca ukoliko propisom o prekršaju nije određeno da će se kazniti samo za umišljaj. Niko ne može biti kažnjen u prekršajnom postupku dva ili više puta za istu prekršajnu radnju. Zbog toga se ne može kazniti za prekršaj lice koje je u krivičnom postupku ili u postupku po privrednom prestupu proglašeno krivim za delo koje sadrži i obeležja prekršaja.

Za prekršaje odgovaraju pravna i fizička lica. Pravno lice može biti odgovorno kada je to propisom o prekršaju određeno. Za prekršaj se mogu propisivati novčane kazne i kazne zatvora. Za jedan isti prekršaj može se propisati i novčana kazna i kazna zatvora, ali tako da se može izreći samo jedna od njih. Kazna zatvora može se propisati samo zakonom, uz nju se samo zakonom mogu propisati i zaštitne mere. U zaštitne mere ubrajaju se: oduzimanje predmeta koji su upotrebljeni za izvršenje prekršaja, koji su pribavljeni prekršajem, ili su nastali izvršenjem prekršaja; oduzimanje imovinske koristi; oduzimanje dozvole za bavljenje određenim poslom; oduzimanje vozačke dozvole; oduzimanje dozvole za držanje i nošenje vatrenog oružja; udaljenje stranaca iz zemlje i zabrana povratka u zemlju; može se izreći i zaštitna mera obaveznog lečenja alkoholičara i narkomana.

Zakonom su predviđeni rokovi u kojima nastupa zastarelost prava na pokretanje i vođenje prekršajnog postupka, kao i zastarelost prava na izvršenje izrečene kazne.

 Pojam prekršajnog postupka

Prekršajni postupak jeste „zakonom uređen postupak u kome nadležni organi utvrđuju da li je učinjen prekršaj, ko je učinilac tog prekršaja, da li je prekršajno odgovoran i koja će se prekršajna sankcija izreći prekršajno odgovornom učiniocu prekršaja.“ Regulisanje prekršajnog postupka na takav način koji u najvećoj meri doprinosi rasvetljavanju i rešavanju prekršajne stvari jeste zadatak prekršajnog procesnog prava. „Prekršajno procesno pravo je grana prekršajnog prava koja reguliše postupak u kome se utvrđuje odgovornost učinioca prekršaja i izriče prekršajna kazna ili druga prekršajna sankcija.“ Njime se određuju i regulišu procesne radnje koje vrše subjekti prekršajnog postupka i odnosi između tih procesnih subjekata, koji se uspostavljaju u toku prekršajnog postupka, da bi se utvrdilo postojanje učinjenog prekršaja, prekršajna odgovornost učinioca prekršaja i prema njemu primenila odgovarajuća prekršajna sankcija.

Pojam prekršajni postupak koristi se u različitom smislu:

1. Prekršajnim postupkom naziva se prekršajno procesno pravo kao grana pravnog sistema. U ovom slučaju i prekršajni postupak i prekršajno pravo označavaju skup pravnih propisa kojima se reguliše postupak u kome se razjašnjava i razrešava prekršajna stvar.
2. Prekršajnim postupkom naziva se i nauka prekršajnog prava koja se bavi proučavanjem propisa koji sačinjavaju prekršajno procesno pravo kao granu prekršajnog prava.
3. To je naziv za deo nastavnog predmeta koji se izučava u okviru nastavne discipline prekršajnog prava.
4. Prekršajnim postupkom naziva se i sam postupak koji se vodi zbog učinjenog prekršaja protiv njegovog učinioca, a koji se odvija preduzimanjem različitih procesnih radnji od strane prekršajnoprocesnih subjekata u cilju konačnog pravilnog i zakonitog rešenja konkretne prekršajne stvari.

Profesor doktor Mitar Kokolj definiše prekršajni postupak kao „zakonom regulisano preduzimanje prekršajnoprocesnih radnji od strane prekršajno procesnih subjekata, u cilju donošenja odluke nadležnog organa o prekršajnoj stvari, odgovornosti učinioca prekršaja, sankcijama, troškovima, imovinskopravnim zahtevima i drugim procesnim odnosima koji su u vezi sa konkretnom prekršajnom stvari, a koji zahtevaju učešće i odluku nadležnog organa za vođenje prekršajnog postupka“. Profesor doktor Đorđe M. Đorđević ovaj pojam definiše kao „zakonom regulisan postupak u kome prekršajnoprocesni subjekti preduzimaju određene prekršajnoprocesne radnje i povodom toga zasnivaju određene prekršajnoprocesne odnose sa zajedničkim ciljem pravilnog i zakonitog rešenja prekršajne stvari“.

Vrste i faze prekršajnog postupka

Prekršajni postupak služi razrešenju većeg broja pitanja, koja se prilikom razrešavanja prekršajne stvari mogu postaviti, pa zbog toga imamo različite vrste prekršajnog postupka koje služe rešavanju konkretnih, uže određenih pitanja ukupne celine prekršajnog prava:

1. Opšti prekršajni postupak – vodi se kada je učinjen prekršaj. U tom postupku utvrđuje se da li je u konkretnom slučaju učinjen prekršaj, da li je lice koje se smatra učiniocem tog prekršaja zaista učinilo taj prekršaj i da li je odgovorno za njega, pa se učiniocu, ako se sve ovo utvrdi, izriču odgovarajuće prekršajne sankcije.
2. Posebni prekršajni postupak – vodi se radi razrešavanja izvesnih posebnih slučajeva prekršajne stvari, koji se od opštih razlikuju prema subjektima protiv kojih se postupak vodi, prema organima koji ih vode i slučajevima na koje se odnose. Posebni prekršajni postupci dele se na:

a) postupke protiv maloletnika – vode se kada su učinioci prekršaja lica mlađa od 18 godina,

b) postupke za naknadu štete zbog neopravdanog kažnjavanja – vode se radi rešavanja ovog posebnog pitanja u slučajevima kada je neko lice pravosnažnim rešenjem o prekršaju neopravdano kažnjeno za prekršaj, ili mu je izrečena zaštitna mera, pa po vanrednom pravnom leku dođe do obustavljanja prekršajnog postupka,

c) postupke koje vode organi državne uprave – mogu biti redovni postupci i postupci za naplatu novčane kazne na licu mesta, koji određeni državni organi sprovode uglavnom za lakše prekršaje.