Pojam i strukturni elementi religije

UVOD

Nastanak religije kao pojam verovanja vezuje se za postanak prvih ljudskih zajednica, još u praistoriji ljudi ,odnosno u vreme kada humanoidi nisu imali mogućnosti da objasne većinu prirodnih pojava. Tada su i nastali začeci religije u obliku verovanja. Tadašnji ljudi su te prirodne pojave kasnije uobličili u božanstva kojima su pridavali veliki značaj u obliku nekih primitivnih rituala i obreda. Sve to je prouzrokovalo nastanak raznih mnogobožačkih religija od kojih su neke i danas prisutne, npr. hinduizam. Kako su se ljudska saznanja razvijala tako su ljudi shvatali neke pojave koje se dešavaju u njihovom okruženju, s kojima žive i umiru. Ali neka pitanja su zauvek ostala otvorena za raspravu kao što su: postanak čovečanstva i svega što nas okružuje i šta se dešava posle smrti. Za ta pitanja se veže i nastanak monoteizma odnosno verovanja u jednog boga, što je danas najaktuelniji oblik religije.
Kroz istoriju čovečanstva religija je omogućavala manipulisanje velikim masama ljudi, kreiranja nekog mišljenja, a i utelovljenja duhovnog mira. Kao što čovek ima svoju dobru i lošu stranu tako je ima i religija, zavisi samo za koju ona svrhu služi.
Ideja koju religija ima je da se Bog brine za svakog od nas. Tvrdi se u svetim knjigama, pruža nam utehu, hranu i sklonište. Ovakvo verovanje ne dele sve religije, ali u ovoj ili onoj formi, religija postoji u svim poznatim sferama ljudskog društva utičući na naša shvatanja i reagovanja na sredinu u kojoj se krećemo. Dakle, religija je predstavljena kao izvor ličnog uspeha i podrške, ali često je uzrok teških društvenih borbi i sukoba. Proučavanje religije je izazovan poduhvat jer zahteva sasvim specifičnu vrstu sociološke imaginacije. U analizi religiozne prakse moramo razumeti šta znače mnogobrojna verovanja i rituali koji postoje u mnogim kulturama.

1. Pojava religije i njen istorijski razvoj

Još od davnina, bilo je prisutno verovanje u natprirodna bića i ta bića datiraju jos iz praistorijskog perioda, odnosno od same pojave čoveka. To najbolje dokumentuju slike koje se mogu naći na zidovima pećine Altamira u Španiji, na kojima je moguće videti predstave životinja. Čovek je verovao u postojanje natprirodnih sila koje će mu pomoći da poveća ulov, a pomoću slika je verovao da se ostavruje kontakt izmedju njega (čoveka) i Njega (natprirodnog). Svest o religiji se menjala sa razvitkom ljudske civilizacije. Takav oblik svesti će kasnije prerasti u drugačiji vid svesti, pre svega racionalnu i naučnu svest.
Religiju je, hronološki gledano, moguće podeliti u četiri osnovna oblika :
• animizam,
• toteizam,
• politeizam i
• monoteizam.
Animizam (lat.anima-duša) predstavlja najstariji i ujedno najprimitivniji oblik religije, praktikovan kod pripadnika prvobitne ljudske zajednice. Oni su verovali u postojanje spiritualnog, nematerijalnog faktora koji su nazivali duša, a preko njega su objašnjavali prirodne pojave. Smatra se da je ova vrsta religije nastala zahvaljujući mentalitetu praistorijskih ljudi koji su primetili da poseduju izvesna duševna stanja, zbog čega su sva živa bića prestala da se posmatraju samo kao ‚‚materijalna“, već i kao ‚‚ona koja imaju dušu“. Bitan princip animizma je analogija, odnosno, pripisivanje ljudskih karakteristika predmetima.
Toteizam je najverovatnije nastao nakon animizma. Toteizam se zasniva na verovanju u totem, odnosno predstavu biljke ili životinje. Totem predstavlja predmet identifikacije određenog plemena, što znači da se jedan totem vezuje samo za jednu zajednicu. Totem po verovanju štiti pripadnike plemena. Većina autora smatra da je animizam nastao pre toteizma, upravo zato što se kod toteizma primećuje razvijeniji oblik ljudske svesti, odnosno veća svest, odnosno veći stepen imaginacije i apstrakcije. Postoji i još jedan, bitniji, razlog zbog koga važi ovakvo mišljenje. Naime, religijska osnova, odnosno verovanje u postojanje spiritualnih bića, predstavlja osnov na kome se temelji svaka religija. Kod primitivnih oblika religije posebno je važno istaći postojanje tabua. Tabu je reč polinezijskog porekla koja se odnosi na zabranu štetnog i opasnog ponašanja prema nekoj svetinji ili društvenoj zajednici u celini. Primer tabua je incest.
Politeizam- uglavnom se shvata kao razvijeni animizam i toteizam. Ali, ipak, politeizam poseduje mnogobrojne karakteristike koje ga isključuju iz navedenih formi religije, a to su: