Struktura i dinamika društva

 
POJAM DRUŠTVENE STRUKTURE
Ljudsko društvo predstavlja organizaciju celokupnog života određene grupe ljudi (na primer plemena, ali i velike mnogonacionalne države), ljudsku zajednicu u kojoj su sadržani vrednosni elementi koji je određuju. Na ljudsko društvo gledamo kao na ukupnost društvenih pojava, u koje ljudi stupaju kao na okvir ljudskog života u kome se on neprestano obnavlja. Društvo se sastoji iz mnoštva delatnosti, društvenih odnosa, društvenih ustanova, ideja i drugih društvenih elemenata. Sve te pojave društvenog života pojavljuju se u određenoj međusobnoj povezanosti i jedinstvu. Njihovom povezanošću nastaju određene institucije, određeni društveni očuvani i ponovljeni način grupnog ponašanja, koji (obezbeđuje trajnost opstanka društva i njegovu strukturu). Društvena struktura predstavlja neku vrstu trajne mreže koja se za pojedinca pokazuje kao spoljašnja nužnost.

Struktura predstavlja, manje ili više, stabilnu celinu odnosa između elemenata jedne pojave ili šireg područja stvarnosti. Struktura ima tri osnovna elementa: elemente iz kojih se sastoji njihove karakteristike i odnose kojima su ti elementi povezani u relativno stabilnu celinu (koja se često označava pojmom „sistem“. Polazeći od činjenice da su ljudi osnovni činioci društva, da njihovim povezanim ponašanjem nastaju društvene pojave (koje se ispoljavaju različitim spletovima odnosa, tvorevina – grupacija i ustanova) elementi društvene strukture mogu se navesti: ljudi (sa svojim povezanim ponašanjima), razne društvene tvorevine (koje na njihovim delatnostima – razne društvene tvorevine i institucnje) pojedine (parcijalne) sredine šire shvaćenog društvenog totaliteta. U obavljanju svojih delatnosti ljudi, kao mikrosocijalni elementi povezuju se u šire celine (institucije, društvene grupe) i sisteme (ekonomske, pravno-političke, kulturne i sl.) stvarajući makrostrukturu društva. Tako stvorena makrosocijalna struktura izražava celinu oblasti u kojima se čovek ispoljava kao društveno biće, a ta celina se prenosi sa generacije na generaciju.

U savremenoj sociologiji ima dosta rasprava o strukturi društva, njenim elementima i njihovim odnosima. U raspravama se izlažu različita gledišta. Postoji, međutim, saglasnost da je potrebno razlikovati strukturu globalnog društvenog sistema, od strukture podsistema u okviru globalnog sistema i njihovu povezanost. U ovom smislu i postoji podela društvenih sistema na mikro i makro-sisteme koji se razlikuju po vrsti i prirodi veza koje u njima postoje. Tako se ukazuje da su odnosi u mikro sistemima, u malim celinama, lični, a integracija neposredna i individualnost mala i neprimetna, dok su odnosi u velikim mestima bezlični, posredovani i stoje iznad pojedinaca kao prepoznatljiva i određujuća veličina. U utvrđivanju najopštijih zakonitosti društva sociologija nastoji da prouči strukturu i jednih i drugih sistema.

Globalni društveni sistem obuhvata celovito društvo, relativno samostalnu celinu svih delatnosti i odnosa (grupa, slojeva i ustanova) u kojoj postoje svi uslovi socijalne egzistencije ljudi. Ovako shvaćen globalni društveni sistem tri karakteristike:
– Prva je u tome što on pretpostavlja postojanost celokupnog društva,
– Druga u tome što celovito društvo predstavlja konkretnu istorijsku uobličenu i diferenciranu sredinu,
– Treća u tome što se u njemu odvijaju sve delatnosti, procesi i odnosi između ljudi kojima se stvaraju tvorevine kojima je omogućen ljudski život.
U stvari, globalni društveni sistem je složena celina diferencirana u više podsistema, od kojih su neki veća područja društvenog života koja predstavljaju povezane značajnije delatnosti i odnose. Naime, usled sličnosti određene aktivnosti se međusobno povezuju tako da čine relativno zasebne oblasti društvenog života. A diferenciranost globalnog društvenog sistema na pojedine podsisteme određena je samom suštinom tog sistema.