Nomokanom svetog Save

Nomokanom svetog Save

Uvod

Pre gotovo osam vekova, svetlost dsna ugledao je prvi srpski pisani pravni spomenik srednjeg veka. I ako je bio u primeni sto trideset godina pre stupanja na pravnu snagu prvog dela Dušanovog zakonika. O Nomokanonu svetog Save se malo govori i piše.
Posle osamostaljenja srpske crkve sv. Sava je sačinio obiman zbornik crkvenih i svetovnih propisa, nazvan Zakonopravilo. Taj zbornik zove se još i svetosavski nomokanom. Pošto je vršio uticaj izvan Srbije  i bio primenjivanu Bugarskoj i Rusiji, dobijo je ime na ruskom krmanoška knjiga. Taj izraz docnije pređe u srbiju, te Srbi zakonopravilo stanu zvati Krmčija.
Zakonopravilo je izvorno delo utoliko što predstavlja osobenu kombinaciju odabranih vizantiskih izvora. Među ovima su za sastavljanje Zaakonopravila poslužile Sinopsisa efeskoga episkopa Stefana. Posebno je značajno što je zakonopravilo obuhvatao i naš prevod Prohirona, vizantiskog pravnog zbornika iz devetog veka. Zakonopravilo obuhvata 64 glave nejednake dužine
Zakonopravilo ili Nomokanon (gr. nomos – zakon, kanon – pravilo) je zbornik romejskih crkvenih i pravnih propisa, koje je priredio Sveti Sava početkom 13. veka. Smatra se najstarijim sačuvanim srpskim pravnim aktom.

Sava preveo Nomokanon sa grčkog jezika. Savin prevod vizantijskog Nomokanona je usvojen na saboru u manastiru Žiča 1221. godine, kao najviši crkveni i državni pravni akt. Pošto su kanoni Crkve umnogome regulisali život podanika, Savina kompilacija se u znatnoj meri odnosila na oblast koju danas smatramo građanskim pravom.

Savinom verzijom Nomokanona Crkva i država u Raškoj su načinjeni ravnopravnim partnerima, tako što to su izbačeni vizantijski zakonski tekstovi (Ekloga, Epanagoga i komentari Balsamona iz 12. veka) koji podređuju crkvu državi.

Sava je u Nomokanonu naveo i Atanasijev popis kanonskih knjiga, kako bi sprečio upotrebu slovenskih apokrifa.
O ZAKONOPRAVILU

Zakonopravilo je regulisalo veoma veliku oblast društvenih odnosa, kako crkvenih tako i građanskih. Deo Zakonopravila koji se odnosio na crkveno pravo sačinjavali su: Sinopsis Stefana Efeskog, Nomokanon Jovana Sholastika, Nomokanon u 14 naslova, Pravila svetih apostola, Pravila svetih otaca, Odluke Vaseljenskih i Pomesnih sabora i Mojsijevo zakonodavstvo (3. i 5. knjiga Mojsijeva).

Deo koji se odnosio na Građansko pravo sačinjavali su: Izvodi iz Novela Justinijanovih (oko 550), pravni zbornik koji je sastavio Jovan Sholastik, Collectio tripartita, zbirka zakona iz Justinijanovog zakonodavstva i Prohiron (Zakon gradski) iz 879. godine, zbornik vizantijskog građanskog, krivičnog i procesnog prava. Presađivanjem (recepcijom) rimsko-vizantijskog prava Srbija je postala sastavni deo evropske i hrišćanske civilizacije.

Zakonopravilo je imalo 70 glava: 6 uvodnih, 44 crkvenog prava i 20 svetovnog prava. Zakonopravilo nije samo puki prevod vizantijskih građanskih i crkvenih pravnih akata, nego sadrži i tumačenja koja je napisao sveti Sava. Zbog toga Zakonopravilo ima svoju originalnost i vrednost. Sava je u svoje Zakonopravilo uneo brojne propise o zaštiti siromašnih, obespravljenih i ugroženih slojeva društva. Sava je u Zakonopravilu naglasio skladan odnos između duhovne i svetovne vlasti. Tako je, zahvaljujući Savi, u Srbiju presađena teorija simfonije.

Sačuvano je više prepisa Savinog Zakonopravila :

Ilovički prepis je nastao 1262. godine u manastiru Svetog Arhanđela Mihaila na Ilovici, današnji manastir Svetih Arhanđela kod Tivta, gde se nalazilo sedište Zetske episkopije. Pisan je na pregamentu i ima 398 listova. Čuva se u biblioteci Akademije Nauka u Zagrebu.
Raški prepis je nastao 1305. godine u Petrovoj crkvi u Rasu. Pisan je na pergamentu i ima 427 listova. Čuva se u Istorijskom muzeju u Moskvi.
Dečanski prepis je nastao oko 1340. godine. Pisan je na tankom pergamentu i ima 284 listova. Čuva se u biblioteci manastira Dečani.
Pčinjski prepis je nastao oko 1370. godine. Pisan je na hartiji, u kožnom je povezu i ima 305 listova. Čuva se u Srpskoj Akademiji Nauka i Umetnosti u Beogradu.
Morački prepis je nastao oko 1615. godine. Pisan je na hartiji i ima 347 listova. Čuva se u Muzeju Srpske pravoslavne crkve u Beogradu.