Tržište valuta i valutni kurs

UVOD

Vačutni sistеm čini skup principа, prоpisа, prаvilа i instituciја kојimа sе rеgulišu valutni pоslоviizmеđu privrеdnih i drugih subјеkаtа u rоbnоm i nеrоbnоm prоmеtu u zеmlji i sа inоstrаnstvоm. Kаrаktеr privrеdnоg sistеmа, privrеdnе strukturе i еkоnоmskе pоlitikе svаkе zеmljе оdrеđuје i kаrаktеr valutnog sistеmа. Јеr prоmjеnе valutnog sistеmа sаstаvni su diо prоmjеnа društvеnо-еkоnоmskih tоkоvа i privrеdnоg sistеmа. Rаzvој i primjеnе valutnog sistеmа u nаšој zеmlji prаtili su izmjеnе u privrеdnоm i društvеnо-pоlitičkоm sistеmu kао i kоncеptu rаzvојnе pоlitikе.Valutni sistеm mоžе biti: (а) libеrаlаn i (b) rеgulisаn.Libеrаlni (slоbоdni) valutni sistеm, kаrаktеrišе vеćа slоbоdа u pоslоvаnju i rаspоlаgаnju valutama оd strаnе privrеdnih i drugih subјеkаtа, dоk rеgulisаni valutni sistеm kаrаktеrišе оgrаničеnjе u pоslоvаnju i, nаrоčitо, u rаspоlаgаnju valutama оd strаnе privrеdnih i drugih subјеkаtа. Tа оgrаničеnjа sеsprоvоdе zаkоnskim prоpisimа i drugim mjеrаmа. Da bi valutno tržište moglo da funkcioniše,neophodno je da vlasnici valuta imaju valutni račun kod banaka i da njima slobodno raspolažu. U praksisu moguća tri oblika organizacije valutnog tržišta, i to:

1.Postojanje valutne berze (kao skupa vlasnika i ovlašćenih brokera) preko koje se obavljaju kupoprodaja valuta na tačno određenom mjestu, u tačnoodređenom vremenu i po utvrđenim pravilima;
2.Međubankarsko valutno tržište bez organizovanja valutne berze postoji u zemljama Evropske unije.Razvoj savremenih komunikacija omogućio je da se valute kupuju i prodaju na bazi ponude i tražnje,neposredno između banaka putem elektronskog sistema i da se pri tom ne organizuje valutna berza;
3.Međubankarsko valutno tržište uz istovremeno organizovanje tzv. Valutne aukcije, predstavlja dvoslojno valutno tržište kakvo postoji u Rusiji. Naime ponuđači višak valuta nude na aukciji, koja je organizovana pri centralnoj banci, a zatim se tako otkupljene devize puštaju u promet na redovnom međubankarskomtržištu. U zemljama nekonvertabilne valute, značajnih uvoznih restrikcija i nerealnog kursa domaćevalute, uobičajno je tzv. crno devizno tržište.

 
TRŽISTE VALUTA

Međunarodna trgovina podrazumjeva razmjenu roba između rezidenata koji pripadaju različitimzemljama koje imaju različite valutne sisteme. Rezident jedne zemlje koji plaća i izmiruje svojedugovanje prema inostranstvu ima na raspolaganju svoju nacionalnu valutu, dok rezident druge zemljekome se plaća zahtjeva nacionalnu valutu svoje zemlje. Pri tome se javlja problem što svaka zemlja imasvoju nacionalnu valutu koja važi kao zakonsko sredstvo plaćanja unutar njene teritorije. Van granicazemlje njena valuta gubi svojstvo sredstva plaćanja, kao što valuta druge zemlje nema takvo svojstvo u prvoj zemlji.Iz prethodnog proizlazi da dugovanje prema inostranstvu zahteva najprije nabavku strane valute kojomse nakon toga plaća i izmiruje obaveza prema stranom rezidentu. Time strana valuta dobija svojstvo robe,istina specifične vrste, koja kao i svaka druga roba ima odgovarajuću cjenu izraženu u domaćoj valuti.Različitost valutnih interesa rezidenata iz različitih zemalja izražava se kroz problem pretvaranja ilikonvertovanja valute jedne zemlje u valutu druge zemlje u odgovarajućem odnosu koji se naziva valutni kurs. Valutni kurs je prema tome cjena jedne jedinice strane valute izražene u domaćoj valuti. Tako na primer za 1 dolar treba platiti 2 KM.Izražavanje valutnog kursa na prethodni način poznato je kaodirektno notiranje .Ono se najčešće koristi kao način izražavanja cjene strane valute). Indirektnonotiranje u našem primjeru bilo bi izraženo odnosom 2KM=0.5$. U vezi sa pitanjem valutnog kursa čestose pominje valutni ili devizni paritet, što nije identičan pojam sa deviznim kursom. Valutni paritet predstavlja zvanično, dakle od monetarnih vlasti zemlje, utvrđenu vrijednost nacionalne valute u nekomzajedničkom imenitelju odnosno denominatoru koji može biti valuta neke druge zemlje, korpa valuta(specijalna prava vučenja ili evropska valutna jedinica), ili kao što je to nekada bilo zlato. Tako valutni paritet služi kao osnova oko koje u normalnim ekonomskim okolnostima varira valutni kurs.Valutno tržište je mjesto na kojem se prodaju i kupuju devize. Devize su potraživanja koja glase nainostrana sredstva plaćanja. Najveće devizno tržište je u Londonu, i mada se u skoro svim glavnim gradovima zemalja svijetanalaze valutna tržišta, ona koja su najznačajnija su u Njujorku, Tokiju, Fankfurtu i Singapuru. Natržištima se posluje 24 sata u toku dana, što je moguće zbog časovnih razlika, koje postoje na različitimtržištima.U jednom trenutku međunarodne transakcije koje su zaključene zahtjevaće promjenu jedne valute udrugu. U predhodnom izlaganju smo vidjeli kako se to čini. Ova činjenica je osnovni razlog zbog koje valutni kurs i način na koji se formira ima veliki i praktični i teorijski značaj. U kojoj meri će teorijskekonsideracije biti bliske realnosti, zavisi od sistema valutnog kursa i procedure koja se koristi u razmjeni.