Vitamini

1. Uvod

Vitamini su kao generali, ima ih malo, vrlo su važni, najčešće neophodni i bez njih bi nastalo rasulo.Ove supstance pomažu enzimima da milioni hemijskih reakcija, vezanih za rast, razvoj i oporavak organizma teku u pravom smjeru. Tu grupu supstanci popularno nazivamo vitaminima.
Naziv vitamin je zapravo kovanica riječi vita, što znači život i amin, što je sufiks u nazivu azotnih jedinjenja. Njen tvorac je Kazimir Funk koji je početkom XX vijeka pronašao i opisao amine koji su od vitalnog značaja za funkcionisanje organizma. On je izolovao supstancu nazvanu tiamin ili aneurin, danas poznatiju kao vitamin B1 i pokazao kako nedostatak ove supstance dovodi do oboljenja poznatog kao beriberi . U početku su vitamini dobijali skraćena imena, u obliku jednog slova, kao zamjenu za vrlo kompleksne hemijske nazive. Porodice vitamina, poput B kompleksa dobile su i redni broj, radi lakše identifikacije.
Vitamini se razlikuju i po tome, da li mogu da se rastvore u vodi ili u mastima. Rastvorljivi u vodi imaju zajednički naziv hidrosolubilni vitamini, i u ovu grupu spadaju: vitamin C, B1, B2, nijacin, B6, B9, B12, biotin, pantenonska kiselina i holin. Rastvorljivi u mastima ili liposolubilnivitamini su: vitamin A, D, E, i K.
Liposolubilni vitamini se rastvaraju u tjelesnim masnoćama, što predstavlja važnu rezervu, i to je dobra vijest za sve one koji se „neuredno“ hrane, ali predstavljaju i potencijalnu opasnost za sve koji pretjeruju sa vitaminskim dodacima. Sa velikim viškom liposolubilnih vitamina dolazi do poremaćaja u funkcionisanju organizma nazvanog hipervitaminoze, odnosno niza problema uzrokovanih pretjeranim uzimanjem vitaminskih preparata. Ipak, ukoliko unosimo vitamine samo putem namirnica, do hipervitaminoza ne može doći, jer su za to potrebni kilogrami i kilogrami hrane, što je praktično nemoguće unositi u dužem vremenskom periodu.

2. Vitamini

2.1. Šta su vitamini?
Vitamini su organski spojevi raznovrsne strukture i hemijskih osobina koji se u hrani nalazi u malim količinama, a neophodni su za normalno funkcionisanje ljudskog organizma.Unašem organizmu vitamini igraju vrlo važnu ulogu i nezamjenjivi su. Organizam ne može sam proizvesti vitamine ali može neke sintetizirati iz provitamina.
Većina vitamina se unosi hranom,nedovoljan unos hrane bogat vitaminima može uzrokovati teška oboljenja,oštećenja organizma i poremećaj metabolizma.
Pretjeran unos vitamina naziva se hipervitaminoza,a nedovoljan unos vitamina naziva se hipovitaminoza,a potpuni nedostatak vitamina naziva se avitamoza.
Dobijanje vitamina:
Većina važnih vitamina, kao što su vitamin A, B1, B2, B3, C, D3 i drugi, dobijaju se uglavnom na dva načina:
• organskom sintezom
• fermentacijom.
Organska sinteza je grana hemijske sinteze sa fokusom na sintezi organskih jedinjenja putem organskih reakcija.
Fermentacija je anaerobni metabolizam u kojem dolazi do degradacije prirodnih molekula kao što su šećer glukoze.

2.2. Podjela vitamina
Vitamine dijelimo prema rastvorljivosti, i to na:
• Vitamine rastvorljive u mastima (liposolubilni): A, D, E i K.
• Vitamine rastvorljive u vodi (hidrosolubilni): B1, B2, B3, B5, B6, B7, B9, B12 i C.

3. Vitamini rastvorljivi u mastima

Ovi vitamini posjeduju dodatne supstance, emulgatore, kako bi se mogli pretvoriti u hemijski spoj koji se može apsorbovati u krv. Kada je apsorbovan, vitamin rastvorljiv u mastima putuje do mjesta u tijelu gdje se „posprema“ za potrebe organizma. Kada organizam treba vitamine, oni se putem specijalnih proteina nosača dovode do tog mjesta.

3.1. VITAMIN A ( retinol, akseroftol, čudotvorni vitamin)
Vitamin A je generičko ime koje se odnosi na sva jedinjenja, koja ispoljavaju biološku aktivnost retinola. Ovaj vitamin je nazvan i „čudotvorni vitamin“ zbog svog ogromnog značaja za organizam. Ranije je imao i naziv „anti-infektivni vitamin“.
Pretpostavlja se da je vitamin A potreban svim kičmenjacima za njihov život, rast,
razmnožavanje, vid, održavanje ćelija i slično. Ovaj vitamin ima i neka anti-tumorska
svojstva.

Fizičke i hemijske osobine:
Vitamin A (slika 3.1.1) je relativno termostabilan u sredini bez kiseonika i može izdržati zagrijavanje od 60, 100 do 120°C. Međutim, na vazduhu se pri povišenim temperaturama (oko 60°C) brzo razgrađuje