Vukov rad

UVOD

Vuk Stefanović Karadžić ( 7.11.1787 – 7.2.1864. ) bio je veoma značajna ličnost za Srbe i srpsku književnost. Bio je izuzetno darovit stvaralac sa bogatom biografijom. On je za sobom ostavio mnoga djela, reforme, pojmove, izraze, koji se i danas koriste u srpskom književnom jeziku. Vuk Stefanović Karadžić je bio srpski filolog, reformator srpskog jezika, sakupljač narodnih pjesama i pisac prvog srpskog rječnika. Rođen je u selu Tršiću blizu Loznice u Srbiji. Iako je naučio da piše i čita u manastiru Tronoša ostalo je sam sebe naučio. Za njegov rad, dobio je malo novčane pomoći i živio je u siromaštvu. Kasnije stiže u Beograd da upozna Dositeja, svog voljenog prosvjetitelja. Ovaj ga grubo otjera od sebe i Vuk razočaran odlazi u Jadar i počinje raditi kao pisar kod Jakova Nenadovića. Kad je otvorena Velika škola u Beogradu, Vuk je postao njen đak. Ubrzo oboljeva i odlazi na liječenje u Peštu. Kasnije se vraća u Srbiju i kada ustanak propada, odlazi u Beč. U Beču upoznaje Jerneja Kopitara koji mu dalje pomaže u ostvarenju planova. Započeo je svoj rad na reformi srpskog jezika i pravopisa i uvođenju narodnog jezika u književnost. Zbog problema s knezom Milošem bilo mu je zabranjeno tiskati knjige u Srbiji, a i u austrijskoj državi, svojim radom stiče prijatelje i pomoć u Rusiji, gdje dobija stalnu penziju 1826. godine. Volio je nauku i književnost, te im je posvetio čitav svoj život. Bio je uporan i dosljedan sebi. Svojim radom je obogatio jugoslovensku kulturu i istoriju. Vuk Karadžić je najznačajnija ličnost srpske književnosti prve polovine XIX vijeka. Da nije bilo njega, danas ne bi imali našu azbuku, ovakvu kakva jeste – skoro perfektnu. Vuk je bio ispred svog vremena, gledao je u budućnost, ali je ipak volio i poštovao tradiciju, običaje i sve što je domaće i narodno. Cijenio je zaostavštvinu naših predaka i isticao značaj narodne kulture posebno srpske. Vuk je umro u Beču. Njegove kosti prenesene su u Beograd 1897.godine i s velikim počastima sahranjene u Sabornoj crkvi pored Dositeja Obradovića. U ovom radu želim da istaknem sve bitne stvari koje je Vuk Stefanović Karadžić učinio sa srpski narod. Pomenuću njegova značajna djela, njegove reforme pravopisa, sakupljanje proze i poezije, njegovu ulogu kao istoriografa, filologa, književnog kritičara.

ZNAČAJ VUKA KARADŽIĆA ZA SRPSKU KNJIŽEVNOST
Vuk Karadžić je jednom prilikom izjavio sljedeće: ” Jezik je hranitelj naroda. Dokle god živi jezik, dokle god ga pazimo i poštujemo, njim govorimo i pišemo, pročišćavamo; dotle živi narod, može se među sobom razumevati i umno sjedinjavati; ne preliva se u drugi, ne propada”. Te njegove riječi simbolično znače da treba da poštujemo i cijenimo – odakle potičemo, ko smo i ko su nam preci, starosjedioci. Nacionalnost i jezik nas određuju i upravo zbog njih pripadamo određenom društvu, zajednici, narodu. Zbog problema sa Milošem Obrenovićem nije mogao da izdaje svoja djela u rodnoj Srbiji, a jedno vrijeme mu je to bilo zabranjeno čak i u Austiji. On svojim dugim, plodnim i mukotrpnim radom, stiče mnogobrojne prijatelje, kako u inostranstvu, tako i kod nas. U Beču se sprijateljio sa Jernejem Kopitarom, cenzorom slovenskih knjiga. Kopitar je gajio veliku ljubav prema slovenskim narodima, a posebno se interesovao za pjesme. Zato, on vrši pritisak na Vuka Karadžića da počne da prikuplja stare srpske narodne pjesme. Na Kopitarevo insistiranje, Vuk rješava i da reformiše ćirilicu i uvede narodni jezik u srpsku književnost. Vuk je radio na gramatici i ujedno je počeo da se bavi pitanjem književnog jezika, koji je u njegovo doba bio izuzetno komplikovan i teško razumljiv. Sastojao se od slavenoserbskog jezika, ruskog, crkveno-književnog i još raznih modifikacija tih i sličnih jezika. Kao i svaki veliki reformator i Vuk Karadžić je imao svoje protivnike i pristalice. Pristalice su činili mnogi učeni ljudi tog doba i njegovi prijatelji, kao što su: Đ. Daničić, J. Kopitar, Njegoš, D. Obradović, braća Grim i mnogi drugi. Protivnik mu je u početku srpska crkva, koja je bila protiv Vukovog potiskivanja crkveno-književnog jezika. Potom u “protivnike” ulazi i Jovan Hadžić, predsjednik Matice srpske i jedan od najobrazovanijih Srba tog vremena. Hadžić je prvo bio Vukov blizak saradnik, ali su se zatim razišli po pitanju jezika. U spisu “Sitnice jezikoslovne” Hadžić je dao uputstva za rad budućim gramatičarima. Kako je Vuk već uveliko radio na srpskoj gramatici, on odgovara na ovu “prozivku”, spisom “Odgovor na sitnice jezikoslovne” u kom je žestoko i oštro zamjerio Hadžiću na slabom poznavanju narodnog jezika i neprincipijalnosti u pisanju. Vuk Karadžić je naravno, izašao kao pobjednik iz ovog sukoba, koji je trajao gotovo čitavu deceniju. Na kraju Vuk objavljuje prevod ” Novog zavjeta “. Vuk izdaje “Malu prostonarodnu slaveno-serbsku pjesnaricu” kao rezultat dugog i upornog prikupljanja srpske narodne poezije . U njoj se našlo oko sto lirskih i šest epskih, junačkih pjesama. U sljedećoj ” Narodnoj serbskoj pjesnarici “, našlo se oko stotinu lirskih i sedamnaest epskih pjesama sakupljenih po Sremu, Zemunu, Pančevu, Sremskoj Mitrovici, Novom Sadu i okolnim vojvođanskim mjestima. Kopitar je takođe, u stranim listovima, ali i u svojim djelima pisao o srpskoj narodnoj poeziji. Vuk Karadžić mu je bio glavni kritičar. Poslije velikog uspjeha sa srpskim narodnim pjesmama, Vuk je počeo da radi na sakupljanju svih vrsta narodnih umotvorina. Prva zbirka ” Narodne srpske pripovjetke ” se štampala 1821.godine u Beču. Ovdje se našlo dvanaest pripovjedaka i mnogo zagonetki. Za drugo izdanje svog Rječnika, Vuk Karadžić je prikupljao materijal iz govora stanovnika Crne Gore, Dubrovnika, Dalmacije, Hrvatske. Do kraja svog života, Vuk je prikupljao materijal za svoj treći rječnik, ali ga je smrt 1864. godine u tome spriječila. Specifičan život srpskog naroda za vrijeme vladavine Turaka, učinio je da se arhaična patrijarhalna vjerovanja i običaji dugo čuvaju. Zato je Vuk Karadžić predano radio na opisivanju srpskog narodnog folklora. ” Srpski rječnik ” je pružio prve bogate opise običaja i vjerovanja naroda. Tumačeči pojedine riječi, Vuk je unosio detaljne i živopisne opise koji su slikali dotadašnji život srpskog naroda, njihove istorije i tradicije. Pored reformisanja srpskog jezika i prikupljanja narodne proze i poezije, Vuk Karadžić se bavio i istoriografskim radom. Od svog istorijskog materijala izdao je “Praviteljstvujući sovjet serbski” u kom je opisao najvažnije bitke iz Prvog srpskog ustanka i neslogu između srpskih starješina. Takođe je napravio i monografije, odnosno portrete, sledećih značajnih ličnosti tog doba: Hajduk Veljka Petrovića, Hadži Ruvima, Petra Dobrnjca. Vuk Karadžić je pored svog ovog ozbiljnog reformatorskog i književnog rada, dao i značajan doprinos srpskoj antropologiji u kombinaciji sa onovremenom etnografijom. Ostavio je zapise o fizičkim osobinama ljudskog tijela, a u književni jezik je unio bogatu narodnu terminologiju o dijelovima tijela – od tjemena do stopala. Neke od tih termina i danas koristimo, kako u nauci, tako i u svakodnevnom govoru. Vuk je dao svoje tumačenje veze između prirodne sredine i stanovništva, što znači da je svojim znanjem i radom zašao i u oblast socioloških nauka. Pisao je i objašnjavao i način ishrane na našim prostorima, način stanovanja, higijenu, pogrebne i druge običaje.Vuk Karadžić je prije svega ovoga bio veliki ljubitelj i poštovalac usmene narodne književnosti koja se generacijama prenosila isključivo tim putem.