Korijeni i sistem – Šestojanuarska diktatura

Tema mog seminarskog rada jeste Šestojanuarska diktatura, tačnije njen sistem i njeni korijeni odnosno historijski osvrt. Prije svega, cilj ovog rada jeste da dam najvažnije karakteristike diktature i da na najkraći način ukažem na njenu historiju.

Šestojanuarska diktatura je višegodišnji period diktature u Kraljevini Jugoslaciji koji je započeo 6.1.1929.godine kada je kralj Aleksandar I Karađorđević raspustio Narodnu skuoštinu i zabranio rad svih političkih stranaka, sindikata, političke skupove i uveo cenzuru odnosno proglasio ideologiju integralnog jugoslavenstva i državio promijenio ime u Kraljevina Jugoslavija.

Metoda koju sam koristila prilikom izrade seminarskog rada je metoda deskripcije. Pokušala sam na što jednostavniji način da objasnim i iznesem činjenice koje su uticale na Šestojanuarsku diktaturu.

Šestojanuarska diktatura

2.1.Kralj Aleksandar i suspendovanje Ustava

Šestog januara 1929. kralj Aleksandar je zaveo apsolutističku vlast suspendovanjem Ustava, izričitom zabranom stranaka i udruženja koja su nosila plemensko i vjersko oblježje, ukidanjem samouprave. Raspustio je Narodnu skupštinu i za predsjednika vlade doveo generala Petra Živkovića. U kraljevoj Proklamaciji narodu ovaj državni udar je opravdan „najvišim narodnim i državnim interesima i njihovom budućnošću”.

Za Aleksandra je bio nastupio čas kada između njega i naroda više nije moglo niti je smjelo da bude posrednika. On je isticao da su njegovi napori i strpljenje u prošlosti bili uzaludni i da se njegove nade u evoluciju unutrašnjeg političkog života nisu ispunile.

Parlamentarizam je zloupotrebljavan od ljudi „zaslepljenih političkim strastima” u tolikoj meri da je postao smetnja za „plodni rad” u državi, izazivajući nezdravo političko stanje i škodeći ugledu zemlje. Posle junskog atentata u Narodnoj skupštini pokolebala se vera u korist te ustanove, a sporazumi između stranaka i političara postali su nemogući. Parlamentarizam, namesto da razvija duh narodnog i državnog jedinstva, počeo je da dovodi do političkog rasula i narodnog razjedinjavanja. ¹

Proklamujući svoju obavezu da čuva narodno jedinstvo, državnu celinu, kralj je rešio da „leka tome zlu” ne traži u parlamentarnim promenama vlada i izborima, nego u „novim metodama rada” i „krčenju novih puteva”, obećavajući da mu je jedini cilj da u što kraćem vremenu ostvari „onu državnu upravu i ono državno uređenje koje će najbolje odgovarati opštim narodnim potrebama i državnim interesima”.

1 Grgić, S., Neki aspekti poimanja diktature kralja Aleksandra I. Karađorđevića, naučni članak, Radovi, Zavod za hrvatsku povijest, 2009.

Zakon o kraljevskoj vlasti i vrhovnoj državnoj upravi, donijet istog dana kad i Proklamacija, utvrdio je da je Kraljevina Srba, Hrvata i Slovenaca nasljedna monarhija, a da je kralj nosilac cjelokupne vlasti u zemlji, zapovjednik vojne sile, posebno nosilac zakonodavne vlasti kao donosilac i proglasivač zakona.¹ Deklaracija vlade Petra Zivkovića je dopunjavala šestojanuarski program navodno obećavajući brigu režima za otklanjanje privrednih i socijalnih nevolja naroda, zavođenje discipline u državnoj upravi i izjednačavanje zakonodavstva u cijeloj državi.

Historiografska ocjena o diktaturi kao da pogađa u jedan bitni vid njene suštine vezane za ličnu vlast i njeno ostvarivanje. Šestojanuarski akt je bio samo prirodna završnica višegodišnjih procesa koji su doveli do toga da se Kraljevina SHS približila ,iskonskom tipu monarhije’, sa kraljem na čelu u svojstvu neograničenog vladara države, koji je proglašen za jedinog subjekta suvereniteta. Izvršno – pravni aparat je bio strogo centralizovan i vertikalno subordiniran, a vlada, kojoj je kralj nekoliko puta lično predsjedavao dobija ulogu svojevrsne direkcije i ovlaštenja neposredno naredbodavne i nadzorne instance.²

Prelaz na otvorenu diktaturu nije bio izveden naglo, već poslije dužih priprema, o čemu je svjedočilo nekoliko činjenica, među kojima i pripremljeno zakonodavstvo, koje je stupilo na snagu objavljivanjem kraljeve Proklamacije.³ Da li je kralj na zavođenje diktature pomišljao prije skupštinskog atentata, teško je prosuditi, ali izgleda izvjesno da se za taj korak odlučio poslije junskih događaja, koji su zaprepastili i domaću i svjetsku javnost.

1 Kralj je postavljao činovnike i dodjeljivao vojne činove, a njegova ličnost je bila nepovrediva i nepodložna odgovornosti.

2 Oslanjajući se na državni aparat diktatura je ukinula sve vidove predstavničkih tijela građana

3 Banac, I., Nacionalno pitanje u Jugoslaviji, Durieux, Zagreb, 1995.str.33