Obrazovanje i vaspitanje u delima Vuka Karadzica

 
UVOD

Za Vuka Stefanovića Karadžića se može reći da je bio otac savremenog srpskog jezika. Obeležio je skoro jedan vek svojom književnom i kulturnom aktivnošću. On je pripremao i do kraja izveo kulturnu revoluciju srpskog naroda, na kojoj mogu da mu pozavide i mnogo veći narodi ondašnje učene Evrope.
Vuk je književno promovisao vrednosti koje su ranijim razvojem bile zapostavljene, srpski jezik i narodnu poeziju.
Opšta hipoteza: Vuk Stefanović Karadžić je uspešno radio na reformi književnog jezika i pravopisa i na stvaranju prvog Srpskog rečnika.
Posebne hipoteze:
• Vuk je dao značaj u izučavanju narodnih običaja i verovanja, a bio je i pisac, istoričar i biograf,
• Vuk je bio tvorac ideja i principa za uvođenje narodnog jezika i fonetskog pravopisnog principa u književnost,
• Vuk je živeo u vremenu pripajanja narodnog jezika zvaničnom književnom jeziku,
• Za Vuka možemo reći da je bio jedan od prvih srpskih kritičara i polemičara.
U ovom radu prikazaćemo, njegov celokupni značaj u razvoju školstva i prosvete. U ovom istraživanju upotrebićemo metodu fusnote – citiranja.
Vuk Stefanović Karadžić je bio veoma značajna ličnost za Srbe i srpsku književnost. On je za sobom ostavio mnoga dela, reforme, pojmove, izraze, koji se i dan danas koriste u srpskom književnom jeziku. Rođen je 1789.god. u Tršiću, školovao se u Karlovcima i Beogradu, a najveći deo života je proveo van svoje otadžbine, u Beču. Bio je učitelj u Beogradu, carinski službenik u Kladovu, a u Beč je otišao 1813.godine, gde izučava slovenski, nemački i latinski jezik.
Vuk Karadžić je bio izuzetno darovit stvaralac, sa bogatom biografijom. Voleo je nauku i književnost, te im je posvetio čitav svoj život. Bio je uporan i dosledan sebi. Svojim radom je obogatio jugoslovensku kulturu i istoriju. Vuk Karadžić je najznačajnija ličnost srpske književnosti prve polovine XIX veka. Da nije bilo njega, danas ne bi imali našu azbuku, ovakvu kakva jeste – skoro perfektnu. Vuk je bio ispred svog vremena, gledao je u budućnost, ali je ipak voleo i poštovao tradiciju, običaje, i sve što je domaće i narodno. Cenio je zaostavštvinu naših predaka, i isticao značaj narodne kulture, posebno srpske.
U ovom radu želim da istaknem sve bitne stvari koje je Vuk Stefanović Karadžić učinio sa srpski narod. Pomenuću njegova značajna dela, njegove reforme pravopisa, sakupljanje proze i poezije, njegovu ulogu kao istoriografa, filologa, književnog kritičara. Važno je da se dobro upoznamo sa svojom prošlošću kako bismo više cenili ono što nam nosi budućnost.
1. DRUŠTVENO-EKONOMSKE I POLITIČKE PRILIKE ZA VREME RADA VUKA STEFANOVIĆA KARADžIĆA

Tokom celog osamnaestog veka kome i pripada naš reformator Vuk S. Karadžić, narod se nalazi porobljen i podeljen između dva, tada veća carstva: otomanskog i austrijskog. Ova dva carstva znatno su se razlikovala u vladanju nad zarobljenim narodima. Turska je više primitivna i surova; austrijska je uglavnom kulturnija, ali zato nimalo manje efikasna u eksploataciji zarobljenog naroda. Pod Turcima ekono-mski i kulturni život našeg naroda stagnira, jedva da i u nečemu napreduje. U tom vremenu škole da i uopšte nisu radile u Srbiji. Onaj ko je hteo da se školuje morao je ići popu, a siromašni su morali služiti i raditi kako bi nešto naučili a uglavnom su sedlali popove konje. U ovo vreme radila je Malasrpsko-slovenska škola kao i zabeleške o postojanju Velike škole.
Pored školske pismenosti, u ovo doba počinje da se jače razvija i samoučka pismenost. Vuk Stefanović Karadžić se i sam opismenio samoučki. Društvene i ekonomske prilike u Vukovom dobu znatno su se razlikovale od Srba koji su živeli severno od Save i Dunava i oni koji su živeli pod Turskom vlašću. Pod uticajem životnih prilika raslojavanje srpskog društva traje kroz ceo XVIII vek. Predstavlja najnapredniji društveni sloj, koji kroz ceo XIX vek ima vodeću ulogu, jer predstavlja ekonomsku moć.
Za vreme Vukovog rada ekonomija je bila dosta slaba. Samo mali deo zemlje je obrađen. U takvoj privredi novac igra malu ulogu jer nema robne proizvodnje, a za tržište se ništa i ne proizvodi. Društvene prilike u Srbiji bile su od presudnog značaja na rad Vuka Stefanovića Karadžića. Prvi je uočio nedostatak i potrebu građanskog društva za utemeljenjem kulture na nacionalnoj osnovi i na tome počeo praktično i da radi. Tom njegovom nastojanju posebno je pogodovalo podizanje Prvog srpskog ustanka 1804. godine i stvaranje nove srpske države, a sa njima je počelo i pojačano nacionalno buđenje, koje je dovelo do intenzivnijeg kulturnog razvitka. Kao osamnaestogodišnjak priključuje se ustanicima. Obavljao je razne poslove, od pisara ustaničkih prvaka do upravnika carinarnice u Kladovu. Na njegov rad poseban uticaj ima istorijski trenutak kada nakon propasti ustanka 1813. godine kao i mnogi ustanici prelazi u Austrougarsku.
Dolazak u Beč, izmenio je njegovu sudbinu i učinio ga najvećim reformatorom naše kulturne istorije. Odmah po dolasku u Beč napisao je tekst o propasti Prvog srpskog ustanka i ponudio ga novinama serbskim. Tadašnji kontrolor za srpsku istoriju i poznavalac književnih prilika kod Srba Jernej Kopitar, učeni Slovenac i filolog u Vukovom tekstu otkrio je izuzetan dar za čistotu jezika. Među njima je došlo do bliske veze i saradnje. Pošto je od Kopitara stekao osnovna filološka znanja, godinu dana nakon Ustanka pojavio se na književnom putu sa dve knjižice, prvom zbirkom narodnih pesama, Pjesnaricom, i prvom gramatikom srpskog jezika, Pismenicom, a već sledeće godine, počeo je borbu za svoje ideje. Od tada do smrti njegov rad ispunjen je neumornim radom na nauci i književnosti.