Psihološka kriminalistika

1. POJAM I PREDMET KRIMINALISTIČKE PSIHOLOGIJE
U domaćoj literaturi ne postoji opšte prihvaćena definicija kriminalističke psihologije.
Jedan od razloga je svakako i taj što je njen predmet proučavanja veoma teško diferencirati u
odnosu na predmet pručavanja psihologije kriminala, koja se svrstava u oblast forenzičke
psihologije. Da bi se stekao detaljan uvid u predmet proučavanja kriminalističke psihologije,
neohodno je precizirati kakav je njen odnos sa drugim srodnim disciplinama, koje metode i
znanja koristi, kao i kojim ciljevima teži.
U anglosaksonskoj literaturi termin kriminalistička psihologija nije u upotrebi. Termini
koji se upotrebljavaju su psihologija kriminala (psychology of crime) i kriminalna
psihologija (criminal psychology). Psihologija kriminala se označava kao nauka koja
proučava ponašanje i mentalne procese odraslih i maloletnih prestupnika (Bartol & Bartol,
2008). Dakle njen predmet pručavanja je kriminalno ponašanje i psihički procesi maloletnih i
punoletnih izvršilaca krivičnih dela. Kriminalna psihologija se označava kao psihologija
kriminalnog ponašanja, odnosno psihologija koja se odnosi na psihološke aspekte kriminalnog
ponašanja (Howitt, 2009). Smatra se važnom granom moderne psihologije, kao i forenzička
psihologija, sa kojom je usko povezana. Predmet pručavanja kriminalne psihologije je
kriminalno ponašanje, odnosno psihološki aspekti kriminalnog ponašanja. Kriminalna
psihologija je teorijska psihološka disciplina koja pručava psihološke uzroke i pojavne oblike
kriminaliteta (Umek, 1999). Ovaj autor posebno naglašava da se kriminalna psihologija ne
može svrstati u primenjenu psihološku disciplinu, budući da se fokusira na pojavu i razvoj
kriminalnog ponašanja.Takođe ističe da postoji interaktivan odnos između kriminalističke i
kriminalne psihologije, odnosno da saznanja jedne discipline imaju uticaj na saznanja i daljnji
razvoj druge discipline. To podrazumeva da kriminalistička psihologija koristi teorijska
saznanja kriminalne psihologije i prenosi ih u praksu. Tu se prvenstveno misli na saznanja koja
se tiču motiva kriminalnog ponašanja, kao i karakteristika ličnosti izvršilaca krivičnih dela.
O kriminalističkoj psihologiji i njenom odnosu sa povezanim psihološkim disciplinama,
kao što su kriminalna psihologija, pravna psihologija, policijska psihologija, Umek (1999)
govori u svom radu „Nacrt kriminalističke psihologije i njen odnos sa povezanim psihološkim
disciplinama“ („Oris kriminalistične psihologije in njenih razmerij s sorodnimi psihološkimi
panogami“). Kriminalističku psihologiju definiše kao aplikativnu psihološku disciplinu, koja
proučava psihološke aspekte istražnog postupka. Za razliku od određenja psihologije kriminala
kao nauke koja proučava ponašanje i mentalne procese odraslih i maloletnih prestupnika,
predmet proučavanja kriminalističke psihologije je ne samo ponašanje izvršilaca krivičnih dela,
već i žrtava, očevidaca i kriminalista, dakle svih učesnika kriminalističke istrage (Umek,
1999).
Područje psihologije je i suviše opsežno, zbog čega kriminalistička psihologija koristi
znanja pojedinih teorijskih i primenjenih psiholoških disciplina (Musek, Polič, Umek, 1992):
Teorijske psihološke discipline čija znanja koristi kriminalistička psihologija:
 opšta psihologija – pručava osnovne psihičke funkcije odraslog čoveka u okviru koje se