Centralna banka kao nosilac funkcije nadgledanja platnih sistema

UVOD:

Centralna banka je banka koja zauzima centralni položaj u bankarskom sistemu određene zemlje, u smislu da ova banka deluje kao banka drugih banaka, ali i kao bankar države. Centralna banka je centralna monetarna ustanova u nekoj državi koja ima monopol emisije novca.

U vreme kada su osnivane prve banke za koje je država jamčila namera nije bila da se te banke bave funkcijama jedne savremene centralne banke, već se to osnivanje svodilo, uglavnom na koristi koje su bile finansijske ili političke prirode i koje je država mogla da ostvari iz pokroviteljstva, nad izabranom bankom, bez obzira na to da li je ta banka pre toga bila u državnoj ili privatnoj svojini.

Povlašćenoj banci obično je pružana monopolska prednost u izdavanju novčanica na određenim područjima zemlje ili je čak takva banka proglašavana za jedinu akcionarsku banku u zemlji kojoj je bilo dozvoljeno da izdaje novčanice. Stavljanje pod okrilje jedne ovakve institucije imalo je ne samo povoljne konsekvence sa gledišta funkcionisanja ukupne privrede, nego je istovremeno omogućavalo državi da učestvuje u profitima od emitovanja novca i da ostvari svoj neposredni uticaj u kontroli ukupnih zlatnih rezervi zemlje.

Centralna pozicija od države zaštićenih banaka u okviru bankarskog sistema, njihova politička snaga kao državnih banaka, raspolaganje rezervama metalnog novca, sposobnost da osiguraju dodatnu količinu novca kroz reeskontovanje komercijalnih menica, doprinelo je da ove banke postanu “banke banaka”.

Za Centralnu banku se može reći i da je kvazi banka ili specifična državna institucija. Ona predstavlja neprofitnu instituciju i ona ne uspostavlja direktne odnose sa nebankarskim sektorima, osim sa državom, što znači da nema konkurentskih odnosa između centralne banke i drugih banaka.

Poslovne banke imale su obavezu da najveći deo svojih rezervi likvidnih sredstava drže kod centralne banke. Ali su se druge banke mogle osloniti na centralnu banku u pogledu finansijske podrške u onim periodima kada je njihova pozicija likvidnosti bivala izuzetno loša.

Centralne banke bile su prinuđene da usavrše posebnu veštinu diskrecionog monetarnog regulisanja, kao i načine podrške usmerene ka očuvanju solidnosti bankarskog sistema u celini.

Savremeni bankarski sistem jedne zemlje danas čini jedinstvo banaka i centralne banke kao glavnog regulatora kreditno-monetarne politike. Danas centralna banka predstavlja finansijsku instituciju koja ima osnovnu funkciju da realizuje ciljeve državne ekonomske politike kontrole ponude novca, odnosno monetarne stabilnosti.