Dizalic – Kranovi

UVOD

U relativno kratkom vremenu čovječanstvo je od primitivnih građevinskih pomagala došlo do nevjerovatne tehničke razvijenosti koja mu je olakšala i unaprijedila obavljanje mnogobrojnih poslova. Bez mašina i opreme ni jedno područije savremenog inženjerstva, jednoko kao ni savremeni čovjek, ne može funkcionisati. Čovjek je svoj opstanak u prirodi, prilagođavanje prirode svojim potrebama i napredak morao olakšavati različitim pomagalima. Dizalice predstavljaju jednu od najbitnijih mašina u inženjerstvu.

One danas postoje u mnogobrojnim oblicima i svaka od njih je prilagođena za specifičnu upotrebu. Ponekad veličine variraju u rasponu od najmanjih konzolnih dizalica koje se koriste u radionicama, do najviših toranjskih dizalica, koje se koriste za gradnju visokih zgrada.

U ovom radu pažnju ćemo posvetiti velikim dizalicama – kranovima, a jedna od najpoznatijih vrsta je toranjska dizalica – kran ( engl. Towers cranes, njem. Turmdrehkrane, m.). To su posebne vrste dizalica za prenos svih vrsta materijala unutar gradilišta, posebno u visokogradnji te gradnji ostalih visokih konstrukcija. Sastoji se od okretnog i po potrebi na šinama pokretnog tornja, na kome se nalazi krak ( grana, strijela ) s opremom za dizanje tereta pomoću užadi.

1. ISTORIJA DIZALICA ( Kranova )

Smatra se da je prvi kran napravljen još 3000 godine pne. Prve građevinske dizalice su izmislili stari Grci, one su bile pokretane ljudskom snagom, a kasnije i životonjama. Kranovi su korišteni u srednjovijekovnoj arhitekturi od 11. pa sve do kraja 12. vijeka, a sačuvani su crteži sa prikazom kranova tek od 13. vijeka. Kranovi su nesumljivo bili potrebni u gradnji gotičkim stilom koji potiče iz Francuske i koji se veoma brzo proširio Evropom. Upotreba kranova je imala značajno mjesto u izgradnji velikih evropskih katedrala. U ovom periodu došlo je do razvoja specijalizovanih kranova ili kranova koji su postavljeni na dijelovima građevina koji su već bile završene. Jedan od prvih srednjovjekovnih crteža koji pokazuje kran potiče iz 1240. godine.
Ovaj kran nazvan  „Verna“, sastojao se od greda, horizontalnog floka, pribora za dizanje , bloka i dizalice, kao i od ručice za podizanje, u kombinaciji sa točkom. Dizalica    ( kran ) je vrsta mašine, opremljene sa uređajima, užadima ili lancima, tako da se mogu podizati teške stvari i transportovati ih na druga mjesta. Dizalice se najčešće koriste u industriji prevoza za utovar i istovar tereta, u građevinarstvu za premještanje materijala i u prerađivačkoj industriji za sastavljanje teške opreme. U srednjem vijeku, karakteristične su lučke dizalice za uvođenje brodova i pomoć u njihovoj izgradnji – neke su ugrađene u kamene kule radi dodatne snage i stabilnosti. Nakon hiljadu godina feudalizma, u Evropi je u 19. vijeku vlast preuzelo građanstvo, a ta velika društevena promjena za sobom je povukla i promjene u privredi. Prva industrijska revolucija i izum parnog stroja omogućili su napredak industrije do neslućenih razmjera. Parni stroj je mogao raditi neprekidno, pa su ljudski rad i mehanička pomagala mogli biti zamijenjeni alatima i strojevima koje su pokretali motori.
Prva „mehanička“ energija, dobijena iz parnih motora, dovodi do konstruisanja parnih dizalica u 18. i 19. vijeku, a mnoge od tih dizalica ostaju u upotrebi i u 20. vijeku. Moderne dizalice obično koriste motore s unutrašnjim sagorijevanjem ili elektromotore i hidraulične sisteme i imaju mnogo veću sposobnost dizanja od „primitivnih“ dizalica koje je pokretao čovjek. Dizalice danas postoje u mnogobrojnim oblicima gdje su prilagođene za specifičnu upotrebu. Ponekad veličine variraju, u rasponu od najmanjih konzolnih dizalica koje se koriste u radionicama, do najviših toranjskih dizalica, koje se koriste za gradnju visokih zgrada. Mini-dizalice su takođe korištene za izgradnju visokih zgrada, kako bi se olakšala gradnja kroz uske prostore. Takođe, moramo spomenuti velike plutajuće dizalice, koje se koriste za izgradnju naftnih bušotina i spasavanje potonulih brodova.