Faktori ugrožavanja biodiverziteta

Faktori ugrožavanja i ugroženost biodiverziteta Srbije

Sve promene koje dovode do smanjenja biološke raznovrsnosti, a koje su do danas evidentirane u svetu, izražene su, u većoj ili manjoj meri, i u našoj zemlji. Negativno delovanje sve se više pojačava i ubrzava, čak i u okviru zaštićenih objekata prirode kakvi su rezervati prirode i nacionalni parkovi.
Prema osnovnoj geografskoj podeli teritorije Srbije na nizijski ili panonski i planinsko-kotlinski deo, negativni uticaji na biodiverzitet u ovim velikim geografskim celinama naše zemlje, ispoljavaju se na različite načine i sa različitim efektima, bez obzira na intenzitet i trajanje tih uticaja. Važno je istaći da su se čitavo Balkansko poluostrvo i Panonska nizija nalazili pod vekovnim uticajem čoveka koji je svojim delatnostima izmenio prirodne ekosisteme u toj meri da su se danas na malom delu teritorije, po procenama negde oko 10% ukupne površine, zadržali koliko toliko očuvani klimaksni ekosistemi. Ostale površine pod prirodnim ekosistemima predstavljaju različite progradaciono – degradacione serije klimatogenih ekosistema, dok se najveći deo površina nalazi pod veštačkim poluautonomnim i neautonomnim ekosistemima.

Osnovni faktori narušavanja biodiverziteta su definisani akronimom HIPPO, koji je izveden od početnih slova sledećih reči:

H = Habitat alteration (Izmene/Promene staništa)
I = Invasive species (Invazivne, alohtone vrste)
P = Pollution (Zagađivanje)
P = Population growth (Populacioni rast Homo sapiens-a)
O = Overexploitation (Preterana eksploatacija)

Antropogeni faktori i privredne delatnosti koje ugrožavaju biološki i predeoni diverzitet Srbije mogu se klasifikovati i predstaviti na sledeći način.

Poljoprivreda – ekstenzivnog i ekspanzivnog tipa

Poljoprivredne površine stvarane su na našim prostorima u poslednjih nekoliko stotina godina na račun šuma, stepa, dolinskih livada, močvara i ritova, tako da danas Srbija raspolaže sa 5.700.000 ha poljoprivrednog zemljišta, što iznosi 65% njene ukupne teritorije. Ovako veliki procenat ukupne teritorije pod poljoprivrednim zemljištem dovoljan je za primarnu i sekundarnu produkciju hrane čak i za veću populaciju stanovništva od one koja danas živi u Srbiji. U tom smislu svako dalje širenje poljoprivrednih površina na račun prirodnih ekosistema bilo bi krajnje nepoželjno u pogledu očuvanja već narušene biološke raznovrsnosti naše zemlje i uopšte stabilnosti kompleksa prirodnih i veštačkih ekosistema i predela. Pored toga, često neselektivna primena savremene agrotehnike i pesticida dovodi do fizičkog, hemijskog i biološkog zagađivanja poljoprivrednog zemljišta na velikim prostorima.

Ekstenzivna ispaša dovodi do negativne antropozoogene selekcije travnih ekosistema koji se tom prilikom suštinski menjaju u pogledu florističko-faunističkog sastava, a sa tim u vezi i u pogledu strukture i funkcije. Negativnu selekciju flore pašnjaka prati prekomerna nitrifikacija i nabijanje zemljišta, što su dodatni efekti koji ubrzavaju proces osiromašenja florističkog i faunističkog sastava pašnjačkih ekosistema. Krajnji rezultat ovih procesa su u potpunosti osiromašeni pašnjaci sa malom produktivnošću i malom ekonomskom vrednošću.