Javne finansije (drugi kolokvijum)

9. Poglavlje
Porez na dohodak fizičkih lica
Vrste poreza na dohodak fizičkih lica
 Porez na dohodak fizičkih lica spada u najznačajnije i najsloženije oblike javnih prihoda.

 Veoma je izdašan, bilansno predvidiv i pogodan za realizaciju fiskalnih i ekstrafiskalnih ciljeva.

 Postoje tri koncepta oporezivanja dohotka na fizička lica:
1. cedularni;
2. sintetički (globalni) i
3. mešoviti sistem.
Cedularni vs sintetički koncept
Cedularni koncept

Svaki prihod oporezuje odvojeno, primenom posebnog poreza.

Poreske stope su proporcionalne.

Analitički (parcijalni) porez.

Objektni (realni) porez.

Nije široko zastupljen u praksi.

Kako nije poznata ukupna ekonomska snaga poreskog obveznika, niti visina poreskog opterećenja, ovaj koncept nije pogodan za ostvarivanje ekstrafiskalnih ciljeva.

Sintetički (globalni) koncept

Svi prihodi se oporezuju jednim sveobuhvatnim porezom.

Poreska stopa je progresivna.

Sintetički porez.

Subjektni (personalni) porez, pogodan za ostvarivanje ekstrafiskalnih ciljeva.

Široko se primenjuje u praksi.

Mešoviti sistem oporezivanja
 U osnovi je cedularno oporezivanje na koji se nadovezuje komplementarni porez na ukupan prihod koji se plaća na kraju godine ako se ostvare ukupni prihodi preko nekog zakonom određenog iznosa.

 Cedularno oporezivanje se vrši proporcionalnim stopama, a na iznos preko zakonom utvrđenog iznosa se primenjuju progresivne poreske stope.
Obveznik poreza
– pojedinac ili porodica?
 Oporezivanje zajedničkog dohotka porodice ima niže administrativne troškove, ali zato modeli oporezivanja nisu dovoljno arbitrarni i dovode u pitanje neutralnost poreskog sistema pa je stoga oporezivanje dohotka pojedinca češći slučaj u praksi.

 Postoje tri modela oporezivanja zajedničkog dohotka porodice:
1. metoda deoba dohotka (najšire primenjen),
Zbir dohodaka se deli sa brojem onih koji ostvaruju dohodak. Nakon odbitaka primenjuju se poreske stope. Dobijeni iznos se množi sa brojem sabiraka i taj iznos predstavlja poresku obavezu porodice.
2. metoda porodičnih kvota (Francuska i Luksemburg) i
3. metoda dvostrukih poreskih lestvica (Norveška i SAD)
Oštrija poreska progresija se primenjuje u slučaju kada je poreski obveznik neoženjen (neudat), razveden(a), udovac ili udovica.

 Sve varijante oporezivanja dohotka porodice se svode na “porez na neženje”.

Poreska osnovica
 Poresku osnovicu čini zbir neto prihoda fizičkog lica iz svih izvora, s tim što postoje prihodi koji se izuzimaju iz dohotka (socijalna davanja).
 Prihodi se mogu ostvarivati po osnovu: radnog odnosa, od samostalne delatnosti, od poljoprivrede i šumarstva, od autorskih prava, patenata i tehničkih unapređenja, od nepokretnosti, kapitala i dr.
 Među prihodima koji ulaze u poresku osnovicu, na poresku snagu bitno utiču još:
– dodatna primanja (topli obrok, bonovi, potvrde, letovanja/zimovanja, ustupanje proizvoda i usluga zaposlenima besplatno i dr.) i
– imputirani dohodak je prihod fizičkog lica ostvaren sopstvenim radom u sopstvenu korist (npr. moler izvodi