Menadžment javnih finansija

Glava I
UVODNA RAZMATRANJA
1.1 Javne finansije – definicije i istorijat
Finansije su najstarija disciplina ekonomske nauke. Sama pojava finansija je vezana prije
svega za pojavu novca i novcana plaćanja. Analogno ovome finansije kao disciplina će
postojati dokle god postoji i novac. Priroda finansija je novcana, odnosno monetarna.
Naučne discipline koje se bave proučavanjem finansijskih fenomena mogu se podijeliti u
tri grupe: teoretska nauka o finansijama, finansijsko pravo i finansijska (u užem smislu
monetarna) politika. Između finansija i političke ekonomije postoji trajna i uska
povezanost, ali su se finansije izdvojile iz političke ekonomije i formirale samostalnu
naučnu disciplinu objedinjujući ekonomske, pravne i političke momente.
Podjela finansija može se izvršiti na slijedece segmente:
– Javne finansije – predmet izučavanja čine aktivnosti usmjerene na finansiranje
javnog sektora.
– Monetarno-kreditne finansije – predmet izučavanja se bazira na dvije osnovne
oblasti: monetarno-kreditni sistem i monetarno-kreditna politika (skup mjera i
instrumenata za regulisanje obima i strukture novčane mase, kreditnih plasmana i
likvidnosti privrednih subjekata).
– Bankarstvo – predmet izučavanja čine organizacija i nacela bankarskog
poslovanja, kreiranje novca, prikupljanje i plasmani novčanih depozita, obavljanje
platnog prometa.
– Poslovne finansije – predmet izučavanja je usmjeren na upravljanje finansijama
poslovnih subjekata, planiranje novčanih tokova, planiranje i analiza obrtnih
sredstava, izdavanje i trgovanje hartijama od vrijednosti
– Osiguranje – predmet usmjeren na istraživanje uloženih sredstava fizičkih i
pravnih lica u cilju snošenja rizika od šteta na imovini, sprečavanje nastanka štete,
itd.
6
Nauka o javnim finansijama izučava finansijske aktivnosti države, državnih institucija i
organa. U širem smislu u javne finansije spada i izučavanje finansijskih transakcija
ekonomskih operatora u vlasništvu države. Po veoma pojednostavljenoj definiciji nauka o
javnim finansijama proučava finansijske transakcije koje služe zadovoljavanju javnih
potreba, tj. prikupljanje, raspodjelu i trošenje materijalnih sredstava u organizaciji i pod
kontrolom države i njenih organa.
Sve javne potrebe iz domena funkcija i djelatnosti države možemo svrstati u nekoliko
ključnih grupa:
a) Klasične funkcije vezane za funkcionisanje političkog i ekonomskog sistema.
b) Potrebe međunarodne bezbjednosti zemlje.
c) Potrebe unutrašnje bezbjednosti u pogledu zaštite slobode i prava građana, njihove
imovine, kao i zaštite postojećeg političkog, pravnog i ekonomskog sistema i poretka.
d) Funkcije u domenu socijalne sigurnosti građana.
e) Funkcije u tzv. društvenim djelatnostima kao što su nauka, obrazovanje, kultura i
slično.
f) Funkcije u domenu ekonomske politike i privrednog razvoja.
g) Vanredne funkcije države i njenih organa uslovljene nepredvidivim događajima (u
slučaju elementarne nepogode, rata, unutrašnjih političkih i socijalnih poremećaja).
Bavljenje javnim finansijama jedna je od najstarijih oblasti ekonomije. U filozofskim
raspravama iz starog vijeka nalaze se razmišljanja o finansijama, posebno o problematici
neplaćanja dugova i kamatama. Pojavom prvih banaka u starom Rimu počinje sistematsko
proučavanje finansijskih problema. Iz srednjeg vijeka sačuvani su radovi Tome
Akvinskog koji se bavio problematikom novca, poreza i državnih rezervi. Kasni srednji
vijek obilježen je velikim razvojem bankarstva, pa se i finansijska nauka pretežno bavi
kreditno-monetarnom problematikom i platnim prometom. U 18. vijeku postavljaju se
teorijske osnove upravljanja državnim prihodima i rashodima. Sredinom 19. vijeka javne
finansije kao nauka definitivno se odvajaju od političke ekonomije. Početkom 20. vijeka
J. M. Keynes1
formira poseban pravac u javnim finansijama pod nazivom “finansijska
teorija i politika”.