Organizacija i tok naučnog istraživanja

UVOD

Zbog analitičkih potreba metodološki postupak se raščlanjuje na određen broj komponenata ili faza. Njihov broj varira od autora do autora. J. Goričar (1960) smatra da se, sa formalnog stanovišta naučno istraživačkog rada, može govoriti o četiri faze, a to su:

(1) sakupljanje i sređivanje pojedinih činjenica,

(2) postavljanje hipoteze kojom se može objasniti sakupljena građa,

(3) proveravanje hipoteze i

(4) teorijsko uopštavanje i utvrđivanje naučnih zakona.

Prema Kingu i saradnicima (1994) metodološki postupak se sastoji od četiri komponente, ali drugačije definisane nego kod Goričara:

1.  istraživačko pitanje,
2.  teorija,
3.  podaci i
4.  upotreba podataka.

Simić (2002, 34) u predloženoj strukturi naučnoistraživačkog rada takođe navodi četiri faze:

1.  uočavanje problema,
2.  postavljanje hipoteze,
3.  proveravanje hipoteze – verifikacija i
4.  praktična primena rešenja.

Pored ovog uobičajenog broja faza (četiri), mogu se naći i klasifikacije sa manjim, odnosno većim brojem faza, ili komponenata. Ilustracije radi, A. Fiamengo (1967) razlikuje tri fundamentalne faze u procesu ispitivanja društvenih procesa i pojava. Prema O. Mandiću (1963) postoje, u osnovi, dve komponente metodološkog postupka, jer se u ,,svakoj nauci razlikuje heuristika od sistematike. Heuristika je onaj njen deo kojemu je cilj prikupljati podatke, a sistematika te podatke svrstava u naučni sistem na temelju zakona koji na tom području deluju’’. Inače, u savremenoj metodologiji epitet ,,heuristički’’ stoji uz onaj metod koji ,,izgleda vodi uspehu u rešavanju određenog zadatka’’ (Šešić 1982, 228).

ORGANIZACIJA I TOK NAUČNOG ISTRAŽIVANJA

Premda su, kao što je istaknuto u uvodu ovog poglavlja, predloženi različiti modeli metodološkog postupka, u nastavku se opisuju metodološke faze prema postavkama modela Kinga i saradnika (1994). Ovi autori, kako je već napomenuto, razmatraju četiri komponente u okviru procesa saznanja, a to su: (1) istraživačko pitanje, (2) teorija, (3) podaci i (4) upotreba podataka.

1.1.     Istraživačko pitanje

Nema sumnje da svako istraživanje otpočinje sa utvrđivanjem istraživačkog pitanja, ili objekta istraživanja. Polazeći od toga, kasnije se pristupa određivanju najpovoljnijih načina za izvođenje istraživanja kako bi se dobila validna objašnjenja prirodnih ili društvenih fenomena. Ali, kako se dolazi do ovih pitanja? Kako se istraživač odlučuje za konkretan predmet istraživanja? Na ova pitanja ne mogu se ponuditi jednoznačni odgovori.

Ono što je izvesno je to da su pravila izbora tokom ovih ranih aktivnosti istraživačkog procesa manje formalizovana u odnosu na potonje faze tog procesa. Lično iskustvo i vrednosti koje zastupaju pojedini istraživači u mnogim slučajevima obezbeđuju motivaciju za bavljenje određenim društvenim pojavama. Sa stanovišta potencijalnog dopirnosa društvenim naukama, međutim, lični razlozi nisu neophodni, niti su dovoljni da bi potvrdili izbor određenog predmeta istraživanja. Drugim rečima, nije bitno to šta konkretni istraživač misli već ,,akademska zajednica brine jedino o onome šta se može demonstrirati’’ (King i saradnici 1994, 15). Izvori ideja mogu biti različiti, a neki od njih su prikazani na slici 5.1. U svakom slučaju, kako Vilson navodi, ,,veliki broj naučnika postao je slavan ne zbog sposobnosti da reši neki problem, nego zbog mudrosti da ga odabere’’ (Wilson 1952, 375).

Tokom ove početne etape istraživačkog postupka od velikog značaja je da se istraživačko pitanje formuliše na što precizniji način. Do tačno određenog istraživačkog pitanja dolazi se kroz misaoni proces sužavanja opštosti. Neophodno je, pri tome, praviti razliku među pojmovima kao što su: tema istraživanja, istraživački problem, svrha istraživanja i istraživačko pitanje. Razlike između ovih pojmova su prikazane u tabeli 5.1 na jednom konkretnom primeru.

Problem izbora istraživačkog pitanja se ispoljava u različitoj težini kod pojedinih kategorija naučnih radnika. On je svakako izraženiji kod mlađih ljudi koji naučnu karijeru otpočinju radom na magistarskoj tezi, odnosno doktorskoj disertaciji. Sagledavajući ovaj problem, Sarić (1989, 54) ukazuje na sledeće:

Početnicima u naučnom radu možemo smatrati naučne radnike do završetka doktorske disertacije. U ovom slučaju teme za naučni rad se predlažu prvenstveno od iskusnijih naučnika. Teme za magistarski rad i doktorsku disertaciju biraju se sporazumno sa kandidatom.

Tabela 1.1. Postupak za definisanje istraživačkog pitanja

_______________________________________________________________

________________________________________________________________

1.1.1.    Kriterijumi za izbor istraživačkog pitanja

Istraživač se u određivanju istraživačkog pitanja može pomoći ako uzme u razmatranje dva kriterijuma. Prvi kriterijum se odnosi na to da pitanje treba da bude ,,značajno’’ u realnom svetu. Tema bi trebalo da bude od značaja za politički, društveni i ekonomski život, ili za razumevanje i predviđanje događaja koji mogu dovesti do štetnih ili pozitivnih posledica.

Prema drugom kriterijumu, istraživački projekat bi trebalo da napravi konkretan doprinos naučnom saznanju po osnovu povećane moći da se konstruišu verifikovana naučna objašnjenja nekog aspekta društvene stvarnosti. Cilj nauke se može izraziti ovim normativnim stavom:

OPISATI – OBJASNITI – PREDVIDETI – PRIMENITI

odnosno, kako Šešić (1982, 298) piše, ,,pojave koje se istražuju treba najpre, opisati, zatim objasniti, najzad, predvideti, a na osnovu takvog saznanja, i primeniti u praksi nauke, odnosno naučnih teorija’’.

Primena saznanja, kao naučni cilj odnosi se pre svega na primenjene nauke koje proističu iz osnovnih (fundamentalnih) nauka (hemijsko inženjerstvo se, recimo, zasniva dobrim delom na hemiji kao osnovnoj nauci). Kada je o društvenim naukama reč, sociologija predstavlja osnovnu, a socijalna politika primenjenu društvenu nauku.