Nužna odbrana i krajnja nužda: Nacionalni i uporedni asplekti

Uvod

Instituti koji predstavljaju osnove za isključenje krivične odgovrnosti (osvove za isključenje postojanja krivičnog djela) prema međunarodnom materijalnom krivičnom pravu a tako i našem su nužna odbrana i krajnja nužda.
Nužna odbrana je pravno uređeno pravo čovjeka na samoodbranu poznato u najstarijem pravu i pravnim izvorima, pa otuda ova ustanova spada među institute krivičnog prava sa najdužom istorijom. Kao osnov isključenja krivičnog djela u starijem pravcu, nužna odbrana se primjenjivala samo kod krivičnog djela ubistva a kasnije postaje opštim institutom koji opravdava zaštitu bilo kojeg individualnog ili opšteg pravnog dobra od protivpravnih napada.
Elementi nužne odbrane su: napad i odbrana (odbijanje napada)
Krajnja nužda (lat. necessitas) je institut koji se, zajedno sa nužnom odbranom, razvio na bazi stanja nužde kojem krivično pravo priznaje karakter osnova isključenja protivpravnosti krivičnog djela, krivične odgovornosti ili kažnjivosti. Institut nužne odbrane obuhvata samo onaj manji dio takvih situacija u kojima opasnost dolazi u vidu protivpravnog napada , dok krajnja nužda obuhvata niz drugih međusobno veoma različitih konfliktnih situacija. Krajnja nužda nema tako dugu krivično pravnu tradiciju onaj je kao opšta krivično pravna institucija prihvaćena tek u savremenim krivičnim zakonodavstvima sa početka 20. vijeka.
Elementi krajnje nužde su : opasnost i otklonjanje opasnosti.

Regionalno pravo i praksa SFRJ

Kako je Krivični zakon SFRJ još uvijek relevantan za koncepte odbrane kod krivičnih djela koja su počinjena tokom sukoba u bivšoj Jugoslaviji, važno je početi sa odredbama ovog zakona i sa diskusijom o važnosti i primjenjivosti ovih odredbi.
Pravna tradicija SFRJ-a nije koristila koncepte „odbrane“ ili „teorije odbrane“ (ili „teorije tužilaštva“) kakve se koriste u zemljama precedentnog prava. Prema KZ SFRJ, svako krivično djelo imalo je svoja osnovna obilježja koja ga razlikuju od drugih krivičnih djela. Kao i u svim krivičnopravnim sistemima, tužilaštvo je moralo da dokaže svako pojedinačno obilježje. Osnovna odbrana bila je tvrdnja da tužilaštvo nije uspjelo da dokaže sva ili neka od osnovnih obilježja, čime ni navodna radnja ne bi činila krivično djelo prema optužnici.
Nakon dijela o Krivičnom zakonu SFRJ, ova nastavna oblast bavi se u zasebnim dijelovima zakona koji su na snazi u BiH, Hrvatskoj i Srbiji.
U postupcima po predmetima ratnih zločina koji su se desili tokom sukoba u bivšoj Jugoslaviji, entitetski sudovi u BiH i Distriktu Brčko uglavnom primjenjuju Krivični zakon SFRJ. Sud BiH uglavnom ne primjenjuje Krivični zakon SFRJ, ved Krivični zakon BiH. Sudovi u Hrvatskoj primjenjuju OKZ RH kao zakon koji je bio primjenjiv u vrijeme izvršenja krivičnih djela koja su počinjena tokom sukoba u bivšoj Jugoslaviji; odredbe OKZ RH vezane za odbranu oslanjaju se na odredbe iz Krivičnog zakona SFRJ.
U postupcima po predmetima ratnih zločina koji su se desili tokom sukoba u bivšoj Jugoslaviji, sudovi u Srbiji primjenjuju ili Krivični zakon SFRJ ili Krivični zakon Savezne Republike Jugoslavije (SRJ), koji također odražava koncept odbrane onako kako je naznačen u Krivičnom zakonu SFRJ.