Obračun zarada

UVOD
Pod zaradom se, pored zarade iz radnog odnosa i po osnovu obavljanja povremenih i privremenih poslova, smatraju i isplaćena lična primanja preduzetnika, kao i primanja koja zaposleni u vezi sa radom kod poslodavca ostvare od lica koje se, u smislu zakona kojim je uređen porez na dobit pravnih lica, smatra povezanim licem.
U članu 14 Zakona o radu Crne Gore definisane su obaveze poslodavca među kojima su najvažnije da:
• zaposlenom obezbijedi obavljanje poslova na radnom mjestu utvrđenom ugovorom o radu;
• zaposlenom obezbijedi, u skladu sa zakonom i drugim propisima, uslove rada i organizuje rad radi bezbjednosti i zaštite života i zdravlja na radu;
• zaposlenom za obavljeni rad isplati zaradu, u skladu sa zakonom, kolektivnim ugovorom i ugovorom o radu;
• zaposlenog obavještava o uslovima rada, organizaciji rada, pravilima poslodavca u vezi sa ispunjavanjem ugovorenih obaveza na radu i pravima i obavezama koje proizilaze iz propisa o bezbjednosti i zaštiti života i zdravlja na radu;
• u slučajevima utvrđenim zakonom traži mišljenje sindikata, odnosno predstavnika zaposlenih kod poslodavca kod kojega nije obrazovan sindikat;
• postupa u skladu sa drugim obavezama utvrđenim zakonom, kolektivnim ugovorom i ugovorom o radu;
• poštuje ličnost, štiti privatnost zaposlenog i obezbjeđuje zaštitu njegovih ličnih podataka.
Dakle, zaposleni ima pravo na odgovarajuću zaradu, koja se utvrđuje u skladu sa zakonom, kolektivnim ugovorom i ugovorom o radu .
Zaposlenom, muškarcu, odnosno ženi, garantuje se jednaka zarada za isti rad ili rad iste vrijednosti koji ostvaruje kod poslodavca.
Pod radom iste vrijednosti podrazurnijeva se rad za koji se zahtijeva isti stepen stručne spreme, odnosno kvalifikacije, nivoa obrazovanja ili stručne kvalifikacije, odgovomost, vještine, uslovi rada i rezultati rada.
U slučaju povrede prava iz stava 2. člana 77 Zakona o radu Crne Gore , zaposleni ima pravo na naknadu štete u visini neisplaćenog dijela zarade.
Odluka poslodavca ili sporazum sa zaposlenim koji nije u skladu sa stavom 2. člana 77 Zakona o radu ništavi su.

1 Pojam, metodologija i elementi za obračun zarade

Bruto zarada i uvećanje zarade definisani su članom 78 Zakona o radu, prema kojem:
Zarada koju je zaposleni ostvario za obavljeni rad i vrijeme provedeno na radu, naknada zarade i druga primanja utvrđena kolektivnim ugovorom i ugovorom o radu čini bruto zaradu u smislu ovog zakona.
Sadržina kolektivnog ugovora definisana je članom 23 Zakona o radu, pa se tako predviđa da kolektivni ugovor mora sadržati podatke, između kojih jedan od elemenata je i iznos osnovne zarade, visinu koeficijenta i elemente za utvrđivanje radnog učinka, naknade zarade, uvećane zarade i druga primanja zaposlenog; kao i rokove za isplatu zarade i drugih primanja.na koja zaposieni ima pravo;
I prema Zakonu o radu i prema Opštem kolektivnom ugovoru, zaradu zaposlenog za obavljeni rad i vrijeme provedeno na radu čine:
• Osnovna zarada;
• Zarađa za radni učinak;
• Uvećana zarada.
Zarada se uvećava u skladu sa kolektivni ugovorom i ugovorom o radu za: rad duži od punog radnog vremena, noćni rad, minuli rad, rad u dane državnih i vjerskih praznika koji su zakonom utvrđeni kao neradni dani i za druge slučajeve utvrđene kolektivnim ugovorom i ugovorom o radu.
Pod pojmom zarada, dakle, podrazumijeva se bruto zarada, tj. zarada koja u sebi sadrži porez i doprinose iz zarade. Neto zarada je iznos zarade koji zaposleni „nosi kući“, tj. Iznos zarade umanjen za porez i doprinose za socijalno osiguranje. Prema članu 77. Zakona o radu , zaposleni ima pravo na odgovorajuću zaradu koja se utvrđuje u skladu sa Zakonom, opštim aktom i ugovorom o radu.
Poslodavac još plaća doprinose za socijalno osiguranje na zaradu zaposlenog na svoj teret, tako da je ukupan trošak zarade za poslodavca praktično bruto zarada zaposlenog uvećana za doprinose na teret poslodavca.
U članu 79 Zakona o radu definisan je način obračuna zarade za obaavljeni rad i vrijeme provedeno na radu.
Zarada za obavljeni rad i vrijeme provedeno na radu sastoji se od osnovne zarade, dijela zarade za radni učinak i uvećane zarade, u skladu sa kolektivnim ugovorom i ugovorom o radu.
Ugovorena zarada je zarada koja je određena ugovorom o radu i ne može biti niža od minimalne zarade utvrđene članom 80 istog zakona.
Radni učinak određuje se na osnovu kvaliteta i obima obavljenog posla, kao i zalaganja i odnosa zaposlenog prema radnim obavezama. u skiadu sa kolektivnim ugovorom .
Minimalna zarada je definisana članom 80 Zakona o radu9 .
Zaposleni ima pravo na minimalnu zaradu za standardni učinak i puno radno vrijeme, odnosno radno vrijeme koje se izjednačava sa punim radnim vremenom u skladu sa istim zakonom, kolektivnim ugovorom i ugovorom o radu.
Minimalna zarada iz stava 1 člana 80 ne može biti niža od 30% prosječne zarade u Crnoj Gori u prethodnom polugodištu, prema zvaničnom podatku koji utvrđuje organ uprave nadležan za poslove statistike.
Iznos minimalne zarade iz stava 2 člana 80 utvrđuje Vlada Crne Gore na predlog Socijalnog savjeta Crne Gore, na polugodišnjem nivou.
Naknada za zaradu definisana je članom 82 istog Zakona.
Zaposleni ima pravo na naknadu zarade u visini utvrđenoj kolektivnim ugovorom i ugovorom o radu za vrijeme: državnih i vjerskih praznika u kojima se ne radi; godišnjeg odmora; plaćenog odsustva; odazivanja na poziv državnih organa; stručnog usavršavanja po nalogu poslodavca, privremene nesposobnosti za vrijeme spriječenosti za rad po propisima o zdravstvenom osiguranju; i za vrijeme korišćenja porodiljskog, odnosno roditeljskog odsustva i odsustva radi njege djeteta, u skladu sa ovim zakonom; prekid rada koji je nastao bez krivice zaposlenog; odbijanja da radi kada nijesu sprovedene propisane mjere zaštite na radu; odsustvovanja sa rada po osnovu unaprijed dogovorenog učešća u radu organa kod poslodavca i organa sindikata; za vrijeme prekvalifikacije, dokvalifikacije i osposobljavanja za rad na drugim poslovima dok oni traju i u drugim slučajevima utvrđenim zakonom, kolektivnim ugovorom i ugovorom o radu.
Poslodavac ima pravo na refundiranje isplaćene naknade zarade iz stava 1 člana 82 u slučaju odsustvovanja zaposlenog sa rada zbog odazivanja na poziv državnog organa, od organa na čiji se poziv zaposleni odazvao, ako zakonom nije drukčije određeno.