Oznake i deklaracije o zaštiti životne sredine

Označavanje o zaštiti životne sredine je volonterski način izrade sertifikata i označavanja u oblasti zaštite životne sredine koji se praktikuje u celom svetu. Kao osnovni razlozi za uvođenje ekooznake, mogu se izdvojiti sledeći:
• Promovisanje razvoja, proizvodnje, reklamiranja i korišćenja proizvoda koji u što je moguće manjoj meri ugrožavaju životnu sredinu.
• Stimulisanje proizvodnje pri kojoj se maksimalno štede prirodni resursi uz korišćenje materijala podložnih reciklaži.
• Pružanje kupcima potpune i pouzdane informacije o uticaju određenog proizvoda / usluge na životnu sredinu.
Kao odgovor na pojavu velikog broja oznaka i deklaracija u oblasti zaštite životne sredine, ISO je u okviru standarda ISO 14020 identifikovala i definisala tri tipa dobrovoljnih oznaka:
Tip I – dobrovoljni, višekriterijumski program obeležavanja od strane treće strane koji dodeljuje licencu kojom se odobrava korisćenje oznaka o zaštiti životne sredine na proizvodima koji pokazuju prednosti sa stanovišta zaštite životne sredine, i sa posebnom kategorijom proizvoda koji se baziraju na uvažavanju životnog ciklusa.
Tip II – samodeklarisanje tvrdnjama o zaštiti životne sredine – odnosi se na oznake i deklaracije koji se zasnivaju na proizvođačevoj samodeklarisućoj tvrdnji o eko karakteristikama proizvoda.
Tip III – volonterski programi koji daju kvantitativne podatke proizvoda o zaštiti životne sredine, na osnovu prethodno postavljenih kategorija parametara određenih od strane kompetentne treće strane i zasnovanih na ocenjivanju životnog ciklusa, i verifikovane odstrane te ili neke druge kompetentne strane. “Označavanje o zaštiti životne sredine” i “oznaka o zaštiti životne sredine”su termini usvojeni od strane Instituta za standardizaciju Srbije i kao takvi su prisutni u svim SRPS ISO standardima iz grupe 14000 koji regulišu ovu oblast (14020, 14021, 14024, 14025).
Međutim, činjenica je da se u svetu i kod nas često i u zvaničnim dokumentima (zakonima, pravilnicima itd.) primenjuju termini “ekološko označavanje”, “ekološka oznaka”, “ekološki znak”, odnosno skraćeno “eko-označavanje”, “eko-oznaka”, “ekoznak”.
U tom smislu su i ovom radu, na mestima gde bi primena standardizovanih termina značajno uticala na promenu smisla originalnih naziva analiziranih programa za označavanje i oznaka o zaštiti životne sredine, korišćeni nestandardizovani termini.U nastavku ovog rada je data detaljnija analiza programa za eko-označavanje koji spadaju u Tip I.
2. EKO-OZNAČAVANjE TIPA I
Standard ISO 14024 definiše Tip I oznaka o zaštiti životne sredine i objavljen je 1999. godine. Ovaj međunarodni standard pripremio je Tehnički komitet ISO/TC 207, Upravljanje zaštitom životne sredine, Potkomitet SC 3, Označavanje o zaštiti životne sredine. se odnosi na programe označavanja o zaštiti životne sredine u kojima se oznaka vezana za zaštitu životne sredine dodeljuje onim proizvodima koji zadovoljavaju skup prethodno određenih uslova.
Na taj način oznaka identifikuje proizvode koji su određeni kao povoljni za životnu sredinu u okviru određene kategorije proizvoda zbog čega se, često, ovaj tip oznake naziva “žig odobravanja“.
Tip I oznaka se daje samo proizvodima koji su u svojoj kategoriji svrstani u rasponu od 15 – 20 % ekološki najprihvatljivijih. Ona ukazuje da je proizvod ekološki gledano prihvatljiviji od proizvoda iste kategorije, a svrha je, naravno, podsticanje kupovine proizvoda koji su ekološki prihvatljiviji.
Programi označavanja o zaštiti životne sredine tipa I su dobrovoljni, mogu ih sprovoditi javne ili privatne agencije i mogu biti nacionalni, regionalni ili međunarodni.