Sudsko medicinsk antropologija

UVOD:

U prvi mah moglo bi se pomisliti da je, u doba dinamičnog i brzog razvoja genetike i molekularnih tehnika, uloga klasičnih prirodnih disciplina u svakodnevnoj praksi postal zanemarena. Ipak, danas nesvedočimo njihovoj stagnaciji, već naprotiv, njihovom daljem paralelnom napretku kojim postižu sve značajniju ulogu i sve širu primenu u naucnom svetu. Među te, nazovimo ih “klasične discipline u razvoju”, sigurno spada osteologija – nauka koja se bavi makroskopskim i mikroskopskim proučavanjem skeletnog materijala. Iako osteologija kao poddisciplina antropologije i arheologije često kod pojedinca priziva slike arhaičnih i nepraktičnih metrijskih instrumenata te vremešnih i zastarelih analitičkih postupaka koji pripadaju prošlosti, njena je uloga u 21. veku cenjenija i svrsishodnija nego u samim počecima njenog razvoja.
Eksperti iz područja osteologije svoje znanje i veštine danas primenjuju u nizu naučnih područja: od istorije i arheologije do demografije, epidemiologije te forenzike i kriminalistike. Upravo su ove druge najviše pridonela daljem dinamičnom razvoju osteologije u 21. veku. Forenzična antropologija predstavlja relativno novo naučno područje u kojem osteologija pronalazi svoju najizraženiju i verovatno i najprepoznatljiviju ulogu. U 21. veku molekularne metode nisu usporile njenu primenu u svakodnevnoj praksi. Naprotiv, njihova je komplementarnost pridonela bržem i boljem razvoju forenzike, olakšala rešavanje slučajeva čija bi uspešnost bila nezapažena u slučaju iskorišćenja samo jedne od tih dveju metoda. DNA analiza danas ne može zameniti klasične metode koje se koriste u identifikaciji, no može ih dopuniti te razrešiti postojeće nedoumice. Njena primena predstavlja poslednji korak u složenom procesu čiji je glavni cilj konačno i tačno utvrđivanje identiteta osobe/ostataka. Nužnost saradnje “novih” i “klasičnih” metoda ono je što im danas omogućuje daljnji i nesmetan razvoj te kvalitetnu i korisnu primenu u svakodnevnoj praksi.

PRIMENA OSTEOLOGIJE U FORENZICI – FORENZIČNA ANTROPOLOGIJA

Osteologija svoju najizraženiju primenu u modernim saznanjima ima upravo u forenzici – u složenom procesu identifikacije posmrtnih ostatka. Sama identifikacija, odnosno utvrđivanje identiteta osoba, proces je koji uključuje različite vidove delovanja, zavisno o kakvom je telu/ostacima reč. Identifikacija se bavi utvrđivanjem identiteta živih osoba kao i posmrtnih ostataka. Metode identifikacije kreću se od subjektivnog prepoznavanja osobe koju prepoznaje porodica na osnovu izgleda ili odevnih predmeta, do objektivnih rezultata daktiloskopije i obdukcijskog nalaza. Takav je pristup moguć jedino ako govorimo o identifikaciji svežeg i održanog leša. Neretki su slučajevi gde se identifikacija mora izvesti na značajno promenjenim teelima nastradalih u masovnim nesrećama, izmenjenim klimatskim uslovima ili dužim postmortalnim intervalom. Antropološke metode uključuju se u proces identifikacije upravo kada se radi o takvim izuzetnim slučajevima ne prepoznatljivih tela, bila ona posledica recentnih ili starijih nesrećnih događaja. Uloga osteologije u identifikaciji izuzetno je važna jer omogućuje najbrže i najednostavnije prepoznavanje bioloških karakteristika koštanog materijala pa nam pruža informacije koje DNA analizom ne možemo utvrditi: uzrok smrti, pa i vreme smrti. Korisna je i u slučaju kada poređenje genomske/mitohondrijske DNA izolovane iz koštanih uzoraka nije moguća zbog nedostatka DNA uzorka uže rodbine ili zbog kontaminacije i razgradnje DNA. Forenzična, antropološka obrada koštanih ostataka ne predstavlja samo najjednostavniji i najbrži način dobijanja osnovnih korisnih informacija o identitetu osobe i vremenu i događajima koji su prethodili smrti, nego i ona najjeftiinija. Zaključno, u slučajevima identifikacije posmrtnih ostatka deluje se tako da se DNA analiza primenjuje tek kada identitet nije utvrđen primenom standardnih metoda, odnosno onda kada je prethodna forenzična analiza pokazala osnovne parametre te usmerila stručnjake na dalje postupke identifikacije koji, ako je potrebno i moguće, uključuju potvrđivanje identiteta DNA analizom. Forenzična antropologija kao grana biološke fizikalne antropologije koja ima direktnu primenu u forenzici ne bavi se isključivo utvrđivanjem specifičnih bioloških faktora pojedinca, već je usmerena i prema opštoj populaciji njenim populacijskim i demografskim značajima. Pregledajući kost, forenzični antropolog rekonstruiše biološki proces koji se zasniva na populacijskoj/rasnoj pripadnosti (engl. ancestry), polu,dobi, visini. Već je spomenuta mogućnost utvrđivanja uzroka smrti te post mortalnog intervala u određenim forenzičnim slučajevima. Primena antropoloških identifikacijskih metoda temelji se na standardnoj metodologiji koja se stalno nadograđuje i usavršava. U tom procesu usavršavanja značajnu ulogu ima i objavljivanje novih saznanja, prikazivanje slučajeva i protokola u raznim međunarodnim stručnim časopisima, monografijama, knjigama i kongresima . Time se održava stalna naučna komunikacija između stručnjaka iz područja biološke i forenzične antropologije i drugih komplementarnih područja. Forenzični antropolog u svome radu iskorišta osnovne metode u analizi koštanog materijala: antroposkopiju (temelji se na utvrđivanju fizičkih, bioloških varijacija na osnovu spoljašnjeg pregleda) i osteometriju (temeljenu na mernim podacima koji se porede sa već postojećim bazama
podataka.