Tehnologija proizvodnja semena soje

Tehnologija proizvodnje semena soje

Soja potiče iz Azije, odnosno Kine, gde je počela da se gaji pre pet milenijuma. Njeno gajenje u Evropi datira iz 19. veka, a širenje u nas počinje tek nakon Prvog svetskog rata. Klasifikacija soje počiva na konstatovanju šest podvrsta koje su se formirale u širem arealu gajenja kao: poludivlja, indijska, kineska, korejska, mandžurska i slovenska. Areal gajenja soje se širi. Beleži se trend širenja setve ove strateške i blagotvorne biljke u svetu. U našoj zemlji jedne godine bila je dosegla 100.000 hektara, ali se najčešće zasejava na 60 – 80 hiljada hektara, mada bi trebalo stimulisati proizvodnju zasejanih površina soje do udvostručenja.
2.1 Biološke osobine i uslovi uspevanja

Semenska i nesemenska biljka se ne razlikuju, ali je semenski usev osetljiviji na uslove i agrotehniku od običnog. Koren soje je vretenast, dobro razgranat i dubok – prodire do dubine od 100 – 150cm, pa je znatan deo biljke u podoraničnoj zoni. Na korenu soje formiraju se kvržice sa kvržičnim bakterijama, što joj daje svojstvo najboljeg preduseva i blagotvorne kulture. Soja iznosi kotiledone pri nicanju i oni delimično asimilišu. Kotiledoni mogu da obavljaju fotosintezu, ali prvenstveno služe kao izvor hrane za mladu biljku do prelaska na autotrofni način ishrane. Stablo je uspravno, člankovito, uglavnom granato, najčešće obraslo maljama (mada ima i genotipova bez malja), kod domaćih sorti visoko od 85 – 120 cm (najčešće 90 – 105), u početku zeljasto, ali vremenom odrvenjava. List je troper, a liske su ovalnog i jajastog do rombičnog i klinastog oblika. Samo su prva dva (primarna) lista prosti, jer imaju po jednu lisku i raspoređeni su naspramno, a troperi listovi su raspoređeni naizmenično.
Organi za reprodukciju – Cvetovi su skupljeni u kratke ili duge racemozne cvasti, koje izbijaju iz lisnog pazuha. U cvasti se obrazuju od 2 – 20 cvetova. Cvet je po građi dvopolan, tipično leptirast, isto kao u ostalih mahunarki. Ima veoma izraženu sklonost opadanja. Plod je mahuna duga 3 – 5 cm, najčešće prava, često maljava, gruba, čvrsta i siva ili mrka. Broj mahuna po stablu vrlo je varijabilan, čak 20 – 250, a svaka mahuna sadrži 1 – 5 semena, češće 2 – 3.
Seme je glatko, sipko i jedro, okruglo i ovalno, bočno malo spljošteno sa blago naglašenim pupkom. Iako je semenjača naizgled gruba i čvrsta, seme je vrlo osetljivo na oštećenja, posebno od pada i transportovanja ili pritiska i udara tokom dorade. U kontaktu sa žetvenim doradnim oruđem najmanje strada seme koje je okruglije. Boja semena je od bledožute do nijansi mrke, ponekad zelene, pa i crne, u komercijalnih sorti žuta. Kao i u većine leguminoza, seme soje ne sadrži endosperm – sastoji se od embriona, obavijenog semenjačom. Na kotiledone otpada oko 90 % sadržaja u semenjači. Sojino seme ima kolebljivu veličinu.
2.2 Grupe zrenja i faze razvoja

Grupe zrenja – Fotoperiodska osetljivost soje pri prelazu iz vegetativne u reproduktivnu fazu uslovila je njenu podelu na 13 grupa zrenja. Ovo svojstvo uslovljava areal sorti po geografskojširini na svakih 200 km, tako da za ova područja postoje tzv. optimalne grupe zrenja. U nas se u sortnoj listi navode: vrlo rane sorte (00), rane (0), srednje rane (I), srednje kasne (II) i kasne grupe zrenja (III). Prema tome, poznavanje sorti po grupama omogućava utvrđivanje vremena setve, dužinu vegetacije i mogućnosti zrenja.
Dužina vegetacije soje kreće se od 85 – 170 dana, a najčešće 100 – 145 dana, što je u zavisnosti od grupe zrenja i uslova gajenja. Proizvodnja semena je povezana sa svim svojstvima biljke, ali najviše sa svojstvima iz domena razmnožavanja.