Ubistvo

UVOD

Pravo na život se označava kao vrhovno ljudsko pravo ili kao najosnovnije od svih ljudskih prava. Takav karakter ovog prava potvrđuje i činjenica da u okviru osnovnih ljudskih prava i sloboda, garantovanih međunarodnim dokumentima, pravo na život spada u grupu apsolutno zaštićenih prava, odnosno onih prava, koje države ni pod kojim uslovima ne mogu ukinuti, niti ograničiti, bez obzira na vrstu vanrednih okolnosti u kojima se neka država nalazi, kao što je, na primjer, ratno stanje ili stanje opšte opasnosti, koje ugrožava opstanak cijele nacije.
Dominantno mjesto prava na život u sistemu osnovnih prava i sloboda čovjeka obezbijeđeno je i ustavnim odredbama svih savremenih država, pa time i Ustavom Bosne i Herecgovine, članom 2 I Ustavom Republike Srpske, članom 11. Na taj način, ljudski život postaje univerzalna civilizacijska vrijednost, čija krivično – pravna zaštita dobija svoj legimitet i u nacionalnom i u međunarodnom pravu.
Krivično – pravna zaštita prava na život i tjelesni intengritet predstavlja najznačajniji segment krivično – pravne zaštite u svim savremenim krivičnim zakonodavstvima. To je razumljivo, ukoliko se ima u vidu da pravo na život i tjelesni intengritet predstavlja fundamentalno i primarno ljudsko pravo, na kome se temelje i iz koga se izvode sva ostala prava čovjeka. S obzirom na to, moglo bi se reći da je krivično – pravna zaštita ovog prava osnov zaštite svih drugih ljudskih prava, te je potpuno deplasirano svako raspravljanje o bilo kojem drugom pravu čovjeka, ako pravni poredak ovom pravu ne obezbjeđuje adekvatnu zaštitu.
U ostvarivanju krivično – pravne zaštite prava na život i tjelesni integritet, savremena zakonodavstva uspostavljaju takav sistem, koji bez obzira na razlike koje postoje u tom pogledu između pojedinih zakonodavstava, u gotovo svim zemljama, izražava iste osnovne tendencije i, u osnovi, ispoljava iste karakteristike.
U tom pogledu, sve inkriminacije kojima se štiti život i tjelesni integritet čovjeka mogu se klasifikovati u dvije osnovne grupe krivičnih djela, i to:

• Prvu, i svakako važniju grupu čine one inkriminacije kod kojih su život i tijelo čovjeka primarni i isključivi objekat zaštite; i
• Drugu grupu, koju čine one inkriminacije, koje se nalaze u različitim glavama krivičnih zakonika i kod kojih primarni objekat zaštite predstavljaju neke druge individualne ili društvene vrijednosti.

U krivičnom postupku, država preko svojih organa, kao i drugih lica preduzima na odgovarajući način cijeli niz radnji, kako bi u konkretnom slučaju, ako postoji sumnja da je izvršeno krivično djelo ubistva primjenila odredbe materijalnog krivičnog prava.

POJAM I OSNOVNE KARAKTERISTIKE UBISTVA

Ubistvo je protivpravno lišavanje života drugog lica. To uništavanje ili lišavanje života drugog lica može biti izvršeno na različite načine, sa različitim upotrijebljenim sredstvima i pod različitim okolnostima i uslovima.
Kao objekt zaštite kod ovog krivičnog djela smatra se čovjek kao ljudsko biće. U pravnoj teoriji postoje i takva shvatanja, prema kojima se kao objekat zaštite kod ovog krivičnog djela javlja pravo na život čovjeka, kao jedno od osnovnih, univerzalnih, prirodnih prava čovjeka bez čijeg postojanja i efikasne zaštite ne može da postoji, niti može biti ostvareno bilo koje drugo ljudsko pravo.
Zaštita života čovjeka nije apsolutna i potpuna. Od ove zaštite se odustaje, u zakonom striktno određenim slučajevima, kao što je primjena instituta nužne odbrane i krajnje nužde, kada je lišavanje života drugog lica jedini način da se zaštiti život lica u stanju odbrane ili u stanju otklanjanja opasnosti. Iako ti izuzeci imaju svoje mjesto i opravdanje u sistemu krivičnog prava, ipak ne dovode u pitanje osnovno pravilo da se život čovjeka štiti uvijek, bez obzira na njegov kvalitet i formu. Zaštićeno dobro, odnosno vrijednost kod ovog djela se tako ispoljava u životu čovjeka, a napadni objekat, koji je istovremeno i objekat radnje je, zapravo, sam čovjek.
S obzirom da život čovjeka ne nastaje u jednom trenutku, već da ima svoje razvojne faze, nije moguće govoriti o istom obimu i intenzitetu krivično – pravne zaštite u svim razvojnim fazama. Naime, apsolutna zaštita čovjeka, ako se izuzmu permisivne norme kojima se, u određenim slučajevima i pod određenim uslovima, dozvoljava povreda čovjekovog života zagarantovana je normama čovjekovog prava samo čovjeku.
Krivično djelo ubistva je inkriminacija, kojom se ostvaruje krivično – pravna zaštita čovjekovog života od momenta rođenja do momenta smrti. Objekat ovog krivičnog djela jeste živ čovjek, odnosno živo ljudsko biće od rođenja pa do smrti. Pod momentom rođenja, u smislu ove inkriminacije, podrazumijeva se momenat nastupanja prvih porođajnih trudova. U krivično – pravnoj literaturi, čovjek kao živo biće, smatra se od momenta kada je taj život autonoman, autoregulativan i autoreproduktivan, a to je od momenta rođenja.
Krivično – pravna zaštita života čovjeka od momenta njegovog rođenja postavljena je, iz razumljivih i legitimnih razloga, restriktivnije tako da čovječji plod nije apsolutno zaštićen (postoji legalan prekid trudnoće), niti je zaštićen od nehatnih povređivanja ili ugrožavanja.
Krivičnim pravom štiti se život čovjeka sve do njegovog prestanka, odnosno do njegove smrti. Međutim, s obzirom na činjenicu da život čovjeka ne prestaje u jednom trenutku, odnosno da prestanak funkcija pojedinih organa ne nastupa istovremeno, jer svako tkivo i svaki organ umire svojom posebnom smrću (izuzev u slučaju djelovanja razarajućih sredstava, kada smrt nastupa za čitav organizam trenutno), utvrđivanje momenta smrti ili bolje rečeno, momenta u kojem prestaje krivično – pravna zaštita čovjekovog života, izuzetno je komplikovano.
Ako se tome doda i pitanje transplatacije pojedinih ljudskih organa, naročito srca i pluća, koje je dozvoljeno vršiti samo sa mrtvog čovjeka, jer u protivnom taj zahvat predstavlja ubistvo, jasno je sa kakvim problemom se susreće zakonodavac pri određivanju granica krivično – pravne zaštite ovog dobra. Ipak, uvažavajući dostignuća medicinskih nauka, savremeno krivično pravo kao momenat smrti prihvata moždanu smrt, odnosno ireverzibilno oštećenje mozga i prestanak rada svih moždanih funkcija.
Ubistvo se može izvršiti kako djelatnostima činjenja (aktivnim, pozitivnim radnjama), tako i djelatanostima nečinjenja (negativnim, pasivnim radnjama, propuštanjem dužnog činjenja). U pogledu objektivne strane djela, ono se može javiti u različitim oblicima, zavisno od preduzetih djelatnosti, različitih okolnosti, načina izvršenja i upotrijebljenih sredstava.